Faqet e biznesit të gazetave priren të merren me lulëzimin e konkurrencës, në vend të kakofonisë së luftës. Por kur bëhet fjalë për sulmin e Vladimir Putinit ndaj sovranitetit të Ukrainës, ekziston një kompani – prodhuesi më i madh i gazit në botë – që është në mes të kësaj. Gazprom, në pronësi të shumicës nga shteti rus, ka zotëruar artin për të çuar përpara interesat e Kremlinit, si dhe ato të vetat komerciale. Kjo shtrihet në ngjeshjen e furnizimeve europiane me gaz derisa gypat të plasin. Më 22 shkurt, ajo mori një dozë të ilaçit të saj, kur Gjermania tha se do të godiste gazsjellësin Nord Stream 2 (ns2) në pronësi të Gazprom, si hakmarrje për luftënxitësit e Rusisë në Ukrainë. Dy ditë më vonë Rusia sulmoi Ukrainën. Edhe këto dy ngjarje mund të mos e ndalojnë firmën të bëjë trazira dhe të ardhura.
Për të kuptuar Gazprom-in, na ndihmon të kujtojmë se ai është një fëmijë i Luftës së Ftohtë, i lindur nga Ministria e Industrisë së Gazit të Bashkimit Sovjetik, më 1989. Shefi i tij, Alexey Miller, e ka drejtuar atë që nga viti 2001, një vit pasi zoti Putin mori pushtetin. Dy burrat janë nga i njëjti stof. Kur Amerika vendosi sanksione ndaj Millerit në vitin 2018, ai tha: “Më në fund jam përfshirë. Kjo do të thotë se ne po bëjmë gjithçka siç duhet.” Investitorët në Perëndim, të cilët blejnë aksione të Gazprom-it për një rendiment spektakolar të dividentit, ankohen se ai shpërdoron projekte me përfitues shtetin, jo aksionerët. Plani për të ndërtuar rrokaqiellin e dytë më të lartë në botë në Shën Peterburg është një rast. Për sa i përket përzierjes së politikës me tregtinë, modeli i tij i biznesit mbështetet në monopolin e eksportit me marzh të lartë të gazit natyror me tubacione, në mënyrë që të subvencionojë gazin e lirë për rusët. Në një vend me dimër të acartë, janë para të çmuara për zotin Putin.
Përgatitja e luftës në Ukrainë ofroi një mësim se si Gazprom u shërbeu interesave të qeverisë ndërsa krijoi folenë e vet. Për vite të tëra, përpjekjet e tij për të anashkaluar Ukrainën, një rrugë e rëndësishme tranziti për gazin, e çuan atë në ndërtimin e tubacioneve alternative në Europën veriore dhe jugore që synonin të forconin fuqinë e tij negociuese, kur kontrata me Ukrainën të përfundojë në vitin 2024. Këto përpjekje gjithashtu i vendosën vendet europiane , që qëndronin për të fituar dhe humbur nga konfigurimet e reja, kundër njëri-tjetrit. Vendimi i Gazprom për të pikuar vetëm pak gaz të tepërt në Europë ndërsa kërkesa atje u rrit në muajt e fundit, kishte një logjikë komerciale – rritja e çmimeve u përkthye në fitime rekord. Ai dërgoi gjithashtu një mesazh: Europa nuk duhet ta marrë Gazpromin si të mirëqenë. “U shkon p të tyre për shtat qëllimeve të tyre që t’i mbajnë europianët në këmbë”, thotë Jack Sharples nga Instituti i Oksfordit për Studimet e Energjisë, një institut kërkimor.
Që nga Lufta e Ftohtë, vendet e Europës Perëndimore kanë tentuar të shmangin këtë anë të keqe të Gazpromit. Por, ata janë bërë tepër të varur nga gazi i tij. Gjermania, e cila merr rreth gjysmën e karburantit nga Rusia, është në një pozitë veçanërisht të frikshme. Disa servilë të Gazprom-it, si Gerhard Schröder, një ish-kancelar që kryeson Nord Stream, meritojnë një poshtërim të veçantë. Vendet e ish-bllokut lindor, si Polonia, nuk kanë iluzione të tilla. Ata e dinë se përveç shtrirjes së dorës së miqësisë, Gazprom mund të përdorë edhe grushtin e hekurt. Ata janë gjithashtu më të ekspozuarit, vëren Anna Mikulska, një eksperte për energjinë ruse në Institutin Baker të Universitetit Rice. Rasti më ekstrem është Ukraina, ku Gazprom ofroi gaz të lirë dhe përfitime të tjera, më pas i ndezi dhe i fiku si ndëshkim për zhvendosjen e vendit drejt Perëndimit. Kohët e fundit Moldavia ka pësuar trajtim të ngjashëm.
Lufta e Rusisë kundër Ukrainës e jep në një reliev të zymtë dhunimin gjeopolitik të Gazprom. Ai bëri që çmimet e naftës së papërpunuar Brent të rriteshin mbi 100 dollarë për fuçi, niveli i tyre më i lartë që nga viti 2014. Ai shkaktoi një rritje të çmimeve të gazit natyror, nga i cili Rusia është prodhuesi i dytë më i madh në botë. I ashtuquajturi Rrjeti i Vëllazërisë që kalon përmes Ukrainës ka qenë rruga kryesore e tranzitit për gazin e Gazprom në Europë, megjithëse furnizimet janë pakësuar kohët e fundit. Megjithatë, frika se tubacionet jetike do të shkatërrohen ka të ngjarë t’i mbajnë çmimet e gazit të larta. Po kështu do të jenë shqetësimet se zoti Putin mund të mbyllë rubinetet si pjesë e përpjekjes së tij për luftë, megjithëse ai mund të preferojë derdhjen e parave europiane në arkat e tij. Ndërsa Gazprom vazhdon të furnizojë Europën, çmimet e larta janë të mira për të.
Vendimi i Gjermanisë për të ndalur procesin e miratimit për ns2, një tubacion nënujor prej 9.5 miliardë eurosh (10.7 miliardë dollarë) që shkon nga Rusia në Gjermani, nuk ndryshon shumë. Ai ishte pezulluar për arsye ligjore në Gjermani. Pyetja më e madhe është nëse do të vendosen sanksione ndaj Gazpromit. Para sulmit, basti ishte se duke pasur parasysh sa e varur mbetej nga Gazprom Europe, firma nuk do të vuante shumë. Dëbimi i mundshëm i Rusisë nga sistemi i shpejtë i pagesave ndërbankare – për të cilin disa politikanë perëndimorë po e bëjnë thirrje – ndoshta nuk do t’i shkëpuste plotësisht lidhjet e Gazprom me klientët e tij europianë, të cilët ende kanë nevojë për një mënyrë për të paguar energjinë e tij. Ideja e sugjeruar nga zonja Mikulska, ndër të tjera, për të lënë mënjanë Gazpromin me një “Gaslift” të gazit natyror të lëngshëm (lng), një version detar i transportit ajror që kapërceu bllokadën ruse të Berlinit në 1948-49, duket si një goditje e largët.
Në një kohë lufte, besnikëria e Gazprom ndaj Kremlinit nuk ka gjasa të tronditet. Të qenit një shërbëtor besnik i ka dhënë mbështetjen që i nevojitet nga regjimi, ndërsa kafshët e tjera presidenciale, si Rosneft, një gjigant nafte, përpiqen të luftojnë monopolin e tij mbi eksportet e gazit me tubacione.
Megjithatë, konflikti do të dëmtojë rëndë reputacionin e Gazprom. Është një thirrje alarmi për vendet europiane që ata duhet të investojnë në më shumë terminale për të importuar LNG dhe për të ndërtuar më tej kapacitetin e tyre të burimeve të rinovueshme, për të reduktuar varësinë nga Rusia. Ai do të shikohet me kujdes në Kinë, ku Gazprom ka orientuar vitet e fundit për të diversifikuar klientët e tij të gazit larg Europës. Kina ka të ngjarë të shqetësohet më pak nga armiqësia e Putinit. Por edhe Partia Komuniste në Pekin ka arsye të mira për të bërë kujdes ndaj besueshmërisë së Gazprom-it teksa sheh shtrëngimin në Europë. E megjithatë, pitoni mund të përfundojë i lidhur nyje. ■ The Economist. / Gazeta MAPO
