Me atë pamjen e vet hijerëndë apo “nursëze”, siç do të thoshin nga anët e tij, ai gjithnjë e ka nënkuptuar, por në këtë kapitull të jetës, Kadare e pranon me plot gojën se Helenës i detyrohet për gjithçka.
Në vigjilje të ditëlindjes së saj, në një bisedë me studiuesen Alda Bardhyli shkrimtari i madh nuk ka një urim tradicional, por një “pranim” të rolit të jashtëzakonshëm që shoqja e tij e jetës ka pasur në gjithë rrugëtimin e tij, prej ditës së njohjes deri më sot.
Ndonëse thotë se nuk do të ndërmerrte kurrë një aventurë si ajo e përkufizimit të jetës që ka pasur me Helenën apo lidhjen e tyre të veçantë, ai e përfshin atë në “gjërat e bukura dhe të përjetshme”.
Shkrimtari i madh, kandidat për Çmimin Nobel në Letërsi, tha se Helena i ka dhuruar gjithë gëzimet e kësaj bote.
I pyetur se ç’përfaqëson Helena në jetën e tij, ai përgjigjet: “Helena është gruaja më e afërt për mua në këtë botë, që në fillim të njohjes sonë e deri tani, në mbarim, nëse mund ta quajmë mbarim këtë pjesë të fundit të jetës sonë. Helena është njeriu im më i afërt, që më ka dhënë gjithë gëzimet e kësaj bote dhe ndaj së cilës ndihem i detyruar për gjithçka”.
Ndërsa nuk pranon të përkufizojë atë raport që kanë ata të dy… “Zakonisht, në këtë botë, gjërat e bukura, të mëdha, të përjetshme, nuk e durojnë dot përcaktimin në fjali gjuhësore, në fjalë, mekanizmat gramatikorë të një gjuhe, prandaj nuk do ta merrja përsipër një aventurë të tillë”, thotë Kadare.
Helena Kadare
Jo vetëm bashkëshortja e një shkrimtari të madh… Helena Kadare nuk është thjesht bashkëshortja e një njeriu të madh. Ajo është një nga ato shkrimtare shqiptare, që theu tabu në kohën e saj. Në historinë e letrave shqipe para dhe pas viteve ‘90, emri i Helena Kadaresë do të shfaqet shpesh jo vetëm si një prozatore që i erdhi vendit në kapërcyell të viteve ‘70 (romani i saj i parë “Një lindje e vështirë” u botua në vitin 1976, për të vijuar me “Një grua nga Tirana” dhe “Bashkëshortët”), por dhe si një shqipëruese (kryesisht pas viteve ‘90) gati par ekselencë që kanë pasur letrat shqipe.
Ndoshta se shkrimtarja brenda saj e bënte më të ndjerë përkthimin, a ndoshta se, ashtu siç shprehet dhe vetë, ka përkthyer gjithnjë shkrimtarë e libra që i ka dashur. Kur një libër lë ndjesi të jashtëzakonshme tek ajo, nuk mjaftojnë vetëm bisedat me miq për ta treguar. Ajo do ta bënte të njohur në shqip nobelistin polak Isaac Bashevis Singer, ashtu siç do shpaloste botën e madhe japoneze përmes prozës së Ysushi Inoue.
Por, pa dyshim, libri i saj më i njohur dhe me shumë gjasë më i lexuari e diskutuari është “Kohë e pamjaftueshme”, një libër me kujtime, i cili pasi u botua për së pari në gjuhën frënge, u botua edhe në shqip nga shtëpia botuese “Onufri”. Një libër prej 730 faqesh, ku shkrimtarja dhe bashkëshortja e Ismail Kadaresë tregon kujtimet e saj, që kur ishte çupë në Elbasan e mësonte përmendësh vjershat e një shkrimtari të ri, i cili studionte në Moskë e që fati e deshi të bëhej bashkëshorti i saj.
Jeta e Helena Gushit, më vonë Kadare, nuk qëlloi si e gjithë të tjerëve. Fati i kishte rezervuar një tjetër jetë, të cilën ajo e kish ëndërruar sa herë. Kur ishte gjimnaziste, e mori të parën letër nga Is, siç i thotë ajo, por që nuk e kishte menduar kurrë që do të ishte e tillë, e mbushur me aq shumë emocione. Ishte bashkëshortja e njeriut që do ta nxirrte Shqipërinë nga izolimi përmes veprave të tij, edhe atëherë kur diktatura ishte në kulmin e saj.
Ndjesi personale në krah të një njeriu jo edhe aq të thjeshtë, që nga puthja e parë, te xhelozitë, zënkat, e deri te netët pa gjumë për një roman që pritej të dilte. Në këtë libër është sa jeta e saj, aq edhe jeta e shkrimtarit shqiptar më të njohur në botë, atë me Me atë pamjen e vet hijerëndë apo “nursëze”, siç do të thoshin nga anët e tij, ai gjithnjë e ka nënkuptuar, por në këtë kapitull të jetës, Kadare e pranon me plot gojën se Helenës i detyrohet për gjithçka. sytë e një gruaje, që e deshi gjithë jetën dhe madje sakrifikoi për hir të karrierës së tij.
Helena Kadare mund të kishte shkruar shumë më shumë e të ishte bërë shumë herë më e njohur si krijuese, por ajo zgjodhi që në familjen e saj talenti i padiskutueshëm ishte Ismaili. Kadare është diskutuar gjithnjë si shkrimtari që kishte një marrëdhënie shumë delikate me diktaturën. Në kujtimet e saj, Helena tregon për mbledhjet e Lidhjes së Shkrimtarëve, plenumet, ankesat, kritikat, ndalimet e librave… të gjithë atë periudhë ankthi, kur të gjithë mendonin se u erdhi fundi edhe atyre, kur njerëz pyeteshin në hetuesi për lidhjet e mundshme “agjenturore” të shkrimtarit, vizitat e tij në Francë..
Marrëdhëniet me pushtetarët të treguara në mënyrë direkte ose indirekte, me Enver dhe Nexhmije Hoxhën, Ramiz Alinë, fëmijët e Kryeministrit të vetëvrarë, Mehmet Shehu… një jetë e jashtëzakonshme, që ndoshta ajo nuk e dinte që do ta kishte kur u njoh për së pari me Ismailin, por pranoi me gjithë dëshirën ta jetonte. E sot, në ditën e lindjes së saj, ai e pranon se asaj i detyrohet gjithçka dhe për një burrë si Kadare, do të thotë shumëçka./ Panorama
