Kohë për rilexim…me Marguerite Durasin dhe Mira Meksin

Nga Arta Marku

“Shkrimtarët e krijojnë letërsinë, përkthyesit e bëjnë atë universale”-  thoshte Saramago… Sigurisht i pari në rend për nga rëndësia, për ta universalizuar një libër është shkrimtari. Por i domosdoshëm në këtë proces është përkthyesi, një ekuilibrist i vërtetë mbi një litar, lartësive të rrezikshme. Sa më lart litari, aq më i madh rreziku… Dhe Marguerit Durasi është një litar i lartë, tejet i lartë…

***

Ia beh rrebeshi. Oqeani është derdhur mbi qytet. Sheshi zhduket. Galeritë mbushen. Në kafene njerëzit flasin me zë të lartë për t’u marrë vesh. Kaherë bërtasin. Dhe veç dëgjohen emrat e Rodrigo Paestrës dhe Perezit.

-Po e lënë Rodrigo Paestrën të marrë pak frymë – thotë klienti.

Ai tregon policët që kanë zënë strehë në galeri dhe presin të pushojë rrebeshi.

-Kishte gjashtë muaj që ishte martuar – vijon klienti – e gjeti të shoqen me Perezin. E kush nuk do kish vepruar si ai? Kanë për ta nxjerrë të pafajshëm Rodrigon.

Maria vazhdon të pijë. Ngërdheshet. Ka ardhur ai çasti i ditës kur alkooli ia ngre zorrët në grykë.

-Ku ndodhet?- pyet ajo?

Klienti përkulet mbi të. Ajo ndjen aromëlimonin e dendur të flokëve të tij. Buzët i ka të lëmuara, të bukura.

-Mbi një nga çatitë e qytetit.

[…]

-I mbytur?

-Jo! – ai qesh – Po të them atë që dëgjova. Unë vetë s’di gjë.

Nga fundi i kafenesë ndizet një diskutim për krimin, i bujshëm e zhurmëmadh sa i bën të heshtin gjithë të tjerët. E shoqja e Rodrigo Paestrës që hedhur vetë në krahët e Perezit, ç’faj kishte Perezi për këtë? A mund ta sikterisësh një femër që të vjen vetë?

-E sikteris dot? – pyet Maria.

-Vështirë është […]

Perezi ka miq që po e vajtojnë sot […] Po e shoqja e Rodrigo Paestrës? […]

Ajo nuk ishte nga këto anë. Ishte nga Madridi dhe kishte ardhur këtu vjeshtën e kaluar, për t’u martuar.

Rrebeshi ndalet e bashkë me të edhe poterja e shiut.

-Një të martuar bëri dhe… u vuri syrin tërë burrave të fshatit. Ç’të bëje? Ta vrisje?

-Ç’pyetje –  thotë Maria…

***

Kështu fillon libri Dhjetë e gjysmë e mbrëmjes në verë i Marguerite Duras-it.

Është verë. Maria, franceze, ka pranuar alternativën e të shoqit për t’i kaluar pushimet në Spanjë. Ajo vetë është krejt shpërfillëse. Kanë marrë roverin e tyre të zi, të bijën Juditën dhe një shoqen e tyre të përbashkët, Klerën, një grua me të vërtetë e bukur dhe janë nisur drejt Madridit.

Rrebeshi i detyron të ndalojnë pak para se të mbërrijnë në kryeqytet. Një rrebesh vere, që bie me tërsëllëmë, pushon papritmas por po aq papritmas ia nis sërish. Nuk mund të udhëtohet ashtu.

Në qytezën e vogël do të ishin ndalur ndoshta, pavarësisht rrebeshit, sepse muret e kishës aty i ka pikturuar Goja dhe duhen parë. Por më intriguese se muralet sado me vlerë, duket ngjarja që ka tronditur banorët. Rodrigo Paestra, ka kryer një vrasje të dyfishtë: ka vrarë të shoqen dhe të dashurin e saj. Policët janë lëshuar rrugëve për të kapur vrasësin, kurse hotel Principali është mbushur dingas me turistë që i ka detyruar rrebeshi të ndalojnë aty.

Maria ka gjetur vend në një bar dhe teksa rrëkëllen gotat e njëpasnjëshme me manzanilla, dëgjon rrëfimet e banorëve për ngjarjen e padëgjuar. Mes qetësisë që krijohet papritmas midis njërit rrebesh dhe tjetrit ajo merr vesh se Rodrigo Paestra, qenkësh fshehur në një prej çative të qytetit, i ndihmuar nga shiu që nuk pushon dhe nata që po afrohet ngadalë.

***

Dhjetë e gjysmë! Mbrëmje!

Maria, ka dalë në një prej ballkoneve të hotel Principalit. Dhomat janë plot, dhe për turmat e papritura të turistëve janë vendosur shtretër korridoreve. Por Maria nuk është shtrirë në të sajin. S’ka gjumë. Nuk janë vetëm gotat me manzanilla që e kanë turbulluar. Është dhe historia e Rodrigo Paestrës. Akoma më shumë, është një histori që i përket në mënyrë të drejtpërdrejtë: mes Pjerit, të shoqit, dhe Klerës, mikes së përbashkët, diçka ka filluar të lindë.

Paralelja nis e skicohet: dy histori dashurie, dy histori tradhtie njëkohësisht.

Rodrigo Paestra dhe Maria mesa duket janë dy shpirtra të trazuar me një fat të ngjashëm. Rodrigon e tradhtonte e shoqja, Marien po e tradhton i shoqi. Gruaja e re e Rodrigo Paestrës kish joshur Toni Perezin; burri i Maries qenkësh joshur nga Klera e bukur (Një grua që vjen vetë, nuk e sikteris dot). Historia e parë ku dashuria përzihet me tradhtinë ka marrë fund. Historia e dytë, ku dashuria dhe tradhtia rrëshkasin në shina paralele, sapo fillon të marrë formë.

Maria, e pagjumë dhe gjysmë e dehur, teksa dallon mbi kulmin e një çatie trupin e paformë, mbështjellë me një batanije të murrme të Rodrigo Paestrës, arrin të pikasë në një ballkon tjetër të Principalit, siluetat e puthitura të Pjerit dhe Klerës që kanë përfituar nga ikja e dritave, për t’iu fshehur syve të Maries.

Turbullira bëhet më e thekshme. Në fakt ajo e ka kuptuar gjithçka që luhet në fshehtësi rrotull saj, prej kohësh. Klera është e bukur, kurse Maria jo më  sa dikur. Dashuria e saj ka nisur të humbë kuptimin, fuqinë. Vetë Maria gjen shoqëri më të mirë te konjaku sesa tek burri. Por kësaj nate është ndryshe. Kësaj nate vere, në orën 10 e gjysmë, shfaqja para syve të saj, njëkohshëm e siluetës së Rodrigos që ka kryer një krim pasioni dhe e trupave të puthitur të të shoqit dhe Klerës, e ka goditur. Rodrigo ishte ndjerë keq i mbështjellë nga tradhtia. E padyshim edhe Maria. Si mund të mos ndjehet keq teksa kupton se po humbet gjërat që ka dhe i do? Madje jo vetëm të shoqin, babain e vajzës së saj, por edhe Klerën, miken e vet të ngushtë. Ata të dy, janë bërë bashkë në tradhtinë e tyre, duke ia shtuar peshën barrës. Dhe është pikërisht Rodrigoja që pasqyron peshën në gjoksin e saj…

E thërret nga ballkoni. Bujtësit e hotelit i ka zënë gjumi. Edhe silueta e trupave të puthitur është futur brenda e ndoshta i ka zënë gjumi edhe Pjerin me Klerën, në ndonjë korridor.

Maria vazhdon të thërrasë Rodrigon. Në fillim ai nuk përgjigjet, derisa ndjen se këmbënguljet e Maries janë miqësore dhe se ajo nuk mundet e as nuk do që t’i bëjë keq. Mënjanon batanijen, dhe kur e pikas gruan e panjohur në ballkonin përtej, i ngre dorën si shenjë përshëndetjeje. Çfarë i lidh dy njerëz që në fakt janë thjesht silueta që konturohen herë pas here nga vetëtimat? Mesa duket së brendshmi ata ndjejnë fijet lidhëse të dy qenieve të munduara dhe të mundura nga tradhtia e pamerituar.

Maria zbret në oborr, merr makinën, rrotullohet rrugicave dhe shkon mu poshtë çatisë ku është fshehur Rodrigo. Ai lëshohet poshtë dhe roveri i zi i Maries, merr rrugën jashtë qytetit. Tashmë dy shpirtrat e trazuar e të tradhtuar janë në të njëjtën makinë gati për t’u arratisur. Për t’i shpëtuar dhimbjes së tyre? Ndoshta.

Bujtësit në hotel flenë e bashkë me ta edhe Pjeri me Klerën…

***

Deri këtu, pavarësisht tensionit, nuk jemi ende te pika kulmore e librit Dhjetë e gjysmë e mbrëmjes në verë.

Është një histori e shtrirë, por jo në një rrafsh me tokën. Është një histori e pezullt edhe pse duket se asgjë nuk po ndodh. Është një rrëfim i thjeshtë por ngërthyes, gjithë padurim. Çfarë do të ndodhë? Si do të vejë puna e Rodrigo Paestrës? Një burrë i tradhtuar nga gruaja e tij prej vetëm 6 muajsh? Si do të vejë historia e Maries e mbështjellë nga avuj alkooli ende pa hapur sytë e deri vonë në mbrëmje? A gjen shpëtim njeriu që vuan nga makthet e tradhtisë? A i kemi përgjithnjë gjërat që duam? Apo vetmia do të na përndjekë? Pse tek e fundit mbetemi vetëm? Cila është rruga e shpëtimit prej saj?

Është verë në Spanjë dhe avujt frymëzënës që lëshon toka duken sikur barabiten me afshet e pasioneve njerëzore. Por mund të kishte qenë çdo stinë, çdo kohë e çdo vend. Sepse pasionet, makthet, vuajtjet zhvillohen së brendshmi…

***

Dhjetë e gjysmë e mbrëmjes në verë është një margaritar i vogël. Në fakt askush nuk ka dyshim kur bëhet fjalë për librat e Marguerit Durasit. Dhe pastaj, ky margaritar i letërsisë franceze, vjen nga një mjeshtre e përkthimit në gjuhën tonë. Lexuesit e rregullt të letërsisë e dinë tashmë se çfarë do të thotë të lexosh përkthime mjeshtrash në përgjithësi e përkthimet e Mira Meksit në veçanti. E dinë edhe se çfarë do të thotë përkthim i dobët (lexo: Të zgjedhësh një libër – Mapo.al). E dinë, me siguri, se një përkthim i Mira Meksit ka, për më tepër, qysh në krye të herës avantazhin e zgjedhjes së përkryer. Ndryshe e thënë, nëse është përkthyer nga Mira Meksi edhe është zgjedhur prej saj, për leximin s’ka më hezitime. “SHKRIMTARËT E KRIJOJNË LETËRSINË, PËRKTHYESIT E BËJNË ATË UNIVERSALE” thoshte Jose Saramago. Mesa duket, jo rastësisht kjo thënie m’u shfaq teksa lexoja Durasin e përkthyer nga Meksi…