Rritja e sotme e inflacionit po ndihet jo vetëm nga ekonomitë e zhvilluara, por edhe nga shumica e tregjeve dhe ekonomive në zhvillim. Megjithëse shkaqet e tij ndryshojnë në vende të ndryshme, detyra e zgjidhjes së problemit në fund do t’u bjerë bankave qendrore kryesore të botës
Inflacioni është rikthyer më i shpejtë, është rritur ndjeshëm dhe ka dëshmuar të jetë më kokëfortë dhe më këmbëngulës nga sa e shihnin të mundshme bankat kryesore qendrore. Pasi dominoi fillimisht titujt e lajmeve në Shtetet e Bashkuara, problemi është bërë një qendër e diskutimeve të politikave në shumë ekonomi të tjera të përparuara. Në 15 nga 34 vendet e klasifikuara si AE nga Perspektiva Ekonomike Botërore e Fondit Monetar Ndërkombëtar, inflacioni 12-mujor deri në dhjetor 2021 shkonte mbi 5%. Një rritje e tillë e papritur dhe e përbashkët e inflacionit të lartë (sipas standardeve moderne) nuk është parë prej më shumë se 20 vitesh.
Kjo rritje inflacioniste nuk është e kufizuar në vendet e pasura. Tregjet dhe ekonomitë në zhvillim janë goditur nga një valë e ngjashme, me 78 nga 109vendet me ekonomi dhe tregje në zhvillim, që përballen gjithashtu me norma vjetore të inflacionit mbi 5%. Kjo përqindje (71%) është rreth dy herë më e madhe se sa ishte në fund të vitit 2020. Kështu, inflacioni është bërë një problem global – ose pothuajse, me Azinë që deri më tani është imunizuar.
Shtytësit kryesorë të rritjes së inflacionit nuk janë uniformë në të gjithë vendet. Diagnozat e “mbinxehjes”, të përhapura në diskursin e SHBA, nuk zbatohen për shumë ekonomi në zhvillim, ku stimuli fiskal dhe monetar në përgjigje të COVID-19 ishte i kufizuar dhe ku rimëkëmbja ekonomike në vitin 2021 mbeti shumë pas rimëkëmbjes së ekonomive të përparuara.
Për më tepër, modelet e krizës dhe rikuperimit të shkaktuar nga pandemia ndryshojnë dukshëm në të gjitha grupet e të ardhurave të vendit, me rimëkëmbjen që përkufizohet si kthimi i një ekonomie në nivelin e saj të të ardhurave për frymë të vitit 2019. Rreth 41% e ekonomive të zhvilluara me të ardhura të larta e përmbushën atë prag në fund të vitit 2021, krahasuar me 28% të ekonomive në zhvillim, me të ardhura mesatare dhe vetëm 23% të vendeve me të ardhura të ulëta. Kryetari dhe CEO i menaxhuesit më të madh të aseteve në botë ka bërë edhe një herë bujë duke i nxitur liderët e tjerë të korporatave të përqafojnë “kapitalizmin e palëve të interesuara”. Fatkeqësisht, të kuptuarit e tyre rreth këtij koncepti është shumë i kufizuar dhe është shumë larg reformave radikale të nevojshme për të transformuar kapitalizmin në interes të njerëzve dhe planetit.
Por pabarazia midis ekonomive të përparuara dhe atyre në zhvillim është edhe më e madhe sesa sugjeron ky krahasim, sepse shumë vende me ekonomi në zhvillim tashmë po përjetonin rënie në të ardhurat për frymë përpara pandemisë, ndërsa ekonomitë e përparuara ishin kryesisht në nivele të reja, të larta. Ndërkohë që shumë ekonomi dhe tregje në zhvillim i kanë ulur vlerësimet e tyre të prodhimit të mundshëm gjatë dy viteve të fundit, ka pak për të sugjeruar se presionet e tyre inflacioniste janë nxitur kryesisht nga mbinxehja si pasojë e stimujve të rëndësishme të politikës.
Një zhvillim që është i zakonshëm në ekonomitë e përparuara dhe ato në zhvillim është rritja e çmimeve të mallrave krahas rritjes së kërkesës globale. Që nga janari 2022, çmimet e naftës u rritën 77% nga niveli i tyre në dhjetor 2020.
Një çështje tjetër kryesore që prek njësoj ekonomitë e përparuara dhe ato në zhvillim janë zinxhirët globalë të furnizimit, të cilët vazhdojnë të preken rëndë nga ngjarjet e dy viteve të fundit. Kostot e transportit janë rritur shumë. Dhe ndryshe nga goditja e furnizimit me bazë naftën e viteve 1970, goditjet e furnizimit me COVID-19 janë më të ndryshme dhe më të errëta, dhe për këtë arsye më të pasigurta, siç thekson raporti i fundit i Perspektivat Ekonomike Globale të Bankës Botërore.
Në ekonomitë në zhvillim, nënçmimi i monedhës (për shkak të flukseve më të ulëta hyrëse të kapitalit të huaj dhe uljes së vlerësimit të kredisë sovrane) ka kontribuar në inflacionin midis mallrave të importuara. Dhe për shkak se pritjet e inflacionit në ekonomitë në zhvillim janë më pak të ankoruara dhe më të përshtatura me lëvizjet e monedhës sesa në ekonomitë e përparuara, kalimi nga kursi i këmbimit te çmimet priret të jetë më i shpejtë dhe më i theksuar.
Një faktor tjetër i rëndësishëm është inflacioni i çmimeve të ushqimeve. Gjatë vitit 2021, rritjet 12-mujore të çmimeve të ushqimeve kaluan 5% në 79% (86 nga 109) të ekonomive në zhvillim. Ndërsa ekonomitë e përparuara nuk kanë qenë të imunizuara ndaj rritjes së çmimeve të ushqimeve, vetëm 27% e tyre përjetuan rritje të çmimeve mbi 5%.
Më keq akoma, inflacioni i çmimeve të ushqimeve gjithashtu godet veçanërisht vendet me të ardhura më të ulëta (dhe familjet me të ardhura më të ulëta kudo), gjë që e bën atë të barabartë me një taksë regresive. Ushqimi përbën një pjesë shumë më të madhe të shportës së konsumit mesatar të familjeve në ekonomitë në zhvillim, që do të thotë se inflacioni në ato ekonomi ka të ngjarë të jetë i qëndrueshëm. Çmimet më të larta të energjisë sot do të përkthehen drejtpërdrejt në çmime më të larta të ushqimeve nesër (përmes kostove më të larta për plehrat, transportin, e kështu me radhë). Edhe pse shumica e ekonomive në zhvillim nuk kanë më kurse fikse këmbimi – siç bënë gjatë viteve 1970 të prira nga inflacioni – hapësira për politikë monetare “vërtet të pavarur” në ekonomitë e vogla të hapura mbetet e kufizuar, pavarësisht nga normat e luhatshme të këmbimit. Rreziku që ata të importojnë inflacion nga qendrat financiare botërore nuk është ndonjë relikte e së shkuarës.
Në të vërtetë, tipari më i spikatur i inflacionit të sotëm është kudondodhja e tij. Në mungesë të opsioneve të politikave globale për të zgjidhur ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit, detyra e adresimit të inflacionit u është lënë bankave kryesore qendrore. Ndërsa SHBA-ja është e gatshme t’i nënshtrohet një shtrëngimi modest (sipas standardeve historike) në vitin 2022, kjo nuk ka gjasa të jetë e mjaftueshme për të frenuar rritjen e çmimeve. Siç e dokumentojmë Kenneth Rogoff dhe unë në një dokument të vitit 2013, pjesa më e madhe e inflacionit të viteve 1970 rrjedh nga tendenca e Rezervës Federale të SHBA për të bërë shumë pak, shumë vonë (deri në ardhjen e Paul Volcker).
Për të qenë të sigurt, një përgjigje më në kohë dhe më e fuqishme e politikave nga bankat kryesore qendrore nuk do të ishte një lajm i mirë në afat të shkurtër për ekonomitë në zhvillim. Shumica do të përjetonin kosto më të larta financimi dhe krizat e borxhit mund të bëhen më të mundshme për disa. Megjithatë, kostot afatgjata të shtyrjes së aksionit do të ishin më të mëdha. Për shkak se SHBA-ja dhe ekonomitë e tjera të përparuara nuk arritën ta trajtonin shpejt inflacionin gjatë viteve 1970, atyre u nevojiteshin përfundimisht politika shumë më drakoniane, të cilat çuan në recesionin e dytë më të thellë të Amerikës pas luftës, së bashku me një krizë borxhi të vendeve në zhvillim.
Siç thotë thënia e vjetër, “çdo gjë në kohën e vet”. Ndërkohë, rigjallërimi i inflacionit do të vazhdojë të përforcojë pabarazinë, si brenda dhe midis vendeve./ Project Syndicate
*Nga Carmen M.Reinhart dhe Clemens Graf von Luckner, ekonomistë në Bankën Botërore.
