Një fjalë e vetme si çiban midis shqiptarëve

Duhet shkruar: Evropë apo Europë?

Mund ta ketë vënë re cilido që di të lexojë titujt e gazetave apo titrat e lajmeve në televizion se emrin e komunitetit ku dëshirojmë të bëhemi pjesë dhe të kontinentit të vjetër të planetit tonë, shqiptarët e shkruajnë në dy mënyra: Evropë dhe Europë. Duket një gjë me të vërtetë e vjetëruar, e shëmtuar dhe madje për të ardhur keq që kokëfortësia e një kryeredaktori shqiptar të ngulë këmbë edhe pas vdekjes së tij që kjo fjalë aq e përdorur sot të mbajë ende morfologjinë e vendosur arbitrarisht në “Fjalorin e Gjuhës së Sotme Shqipe”, i cili vetëm i gjuhës së sotme nuk mund të jetë, sepse është hartuar “mbi bazën e parimeve marksiste” të gjuhës dhe është botuar para nja pesëdhjetë vjetësh.



I kthehemi drejtshkrimit të kësaj fjale ngaqë e shohim të përdoret përherë e më shumë në variantin e vjetëruar arbitrar, edhe pse qe kundërshtuar nga autorë eruditë si Aurel Plasari e të tjerë para disa vjetësh. Pritej të reagonte edhe ndonjë gjuhëtar apo ndonjë bashkautor i gjallë i fjalorit në fjalë, por çuditërisht pati heshtje dhe, si rrjedhim, shfaqje përherë e më të shpeshtë të “Evropës” në shtyp, në televizione e madje edhe në internet. Prandaj

detyrohemi ne, jogjuhëtarët, të shpjegojmë se përse nuk duhet shkruar EVROPË, por EUROPË.

Së pari, ky fjalor i gjuhës shqipe u hartua në kohën e euforive të kritereve marksiste mbi gjuhësinë, si ai i “fjalës së ngulitur në popull” e cila kishte përparësi ndaj çdo realiteti tjetër gjuhësor, pa marrë parasysh domosdoshmërisht arsyet shkencore të strukturës dhe të dialektikës bazë të zhvillimit gjuhësor. Si rezultat, e sidomos në lidhje me këtë fjalë, kemi një pikëpyetje, përgjigja e së cilës mund të ishte dhënë pikërisht nga ky fjalor i gjuhës sonë. E hapim librin në faqen 439 dhe lexojmë: “EVROPIAN-E mb. Që lidhet me Evropën ose me evropianët…” Kaq. Nuk ka më fjalë të tjera si për shembull euro, monedhë e Europës, eurobankë, eurotreg apo eurodeputet, sepse këto fjalë nuk njiheshin në atë kohë, por edhe po të njiheshin si, për shembull, eurovizioni, nuk do të shkruheshin dot me “v”, sepse kjo grafi do të ishte jashtë natyrës së gjuhës shqipe dhe e pamundur për të krijuar fjalë të tjera sidomos të përngjitura. Por, megjithatë, në gjuhën shqipe kishin hyrë fjalë si automobil ose reumatizëm, të cilat, duke ndjekur kriterin e “Evropës”, duhej të shkruheshin “aftomobil” dhe “revmatizëm”. Sepse parimi i “ngulitjes së fjalës në popull” apo i shkrimit të saj në mënyrë dialektalisht të gabuar, nuk duhej të zbatohej vetëm për një fjalë të vetme, ndërsa të tjerat të përfshiheshin në fjalor në formën e duhur. Kjo të habit më shumë. Si mund të hidhej kështu një gur në lumë, që të mblidheshin edhe pas njëqind vjetësh njëqind të mençur e të mos e nxirrnin dot?!

E vërteta e këtij gabimi çoroditës gjuhësor qëndron kështu: diftongjet, ose grupet e zanoreve au dhe eu në greqisht shqiptohe av, af dhe ev, ef sipas bashkëtingëllores që e pason diftongun, pra konkretisht Europë shqiptohet Evropi ndërsa Teuta, bie fjala, shqiptohet Tefta. Ky ndikim duhet të ketë qenë, madje edhe duhet të jetë i ndjeshëm sot e kësaj dite në fshatrat rrotull minoritetit grek. Mirëpo çështja, historikisht, shtrihet shumë më gjerë. Bullgarët dhe sllavët e morën alfabetin grek në shekullin e nëntë mbas krishtit e bashkë me të edhe diftongjet au dhe eu, duke i përshtatur natyrshëm në strukturat e gjuhëve të tyre, të cilat pak a shumë i shqiptojnë me rregullat e gramatikës greke. Ndërsa latinët jo, e as gjuhët neolatine, grupin e zanoreve au dhe eu e shqitojnë siç e shkruajnë, ashtu si edhe ne, që mijëra fjalët me këto diftongje i shqiptojmë siç i shkruajmë dhe nuk themi, për shembull, aftokritikë për autokritikë e as aftomjet për automjet.

Prandaj, këto dy fjalë të vetme, Europë dhe europian, do t’i gjenim të shkruara me “v” kryesisht në ato vende që kanë përshtatur alfabetin grek si më poshtë:

 

– greqisht:        Evropi, evropeos

– bullgarisht:    Evropa, evropeiski

– serbisht:         Evropa, evropcki

– rusisht:          Evropa, evropeiskaja

 

Që këto fjalë të kenë pasur formën e tyre të shkruar në shqip me “v” nga ata që kishin kryer shkollat e tyre në vendet e mësipërme, është e kuptueshme përpara vendosjes për alfabetin e gjuhës shqipe. Por mbas vendosjes së alfabetit latin për shqipen, ishte e gabuar të përfshiheshin diftongjet greke au dhe eu në morfologjinë e fjalëve shqipe. Për këtë arsye bëhet edhe më e dyshimtë futja në vitet 1970 në fjalor e një fjale me shqiptimin e diftongut grek eu, si Evropë. Të thuash që hartuesit e fjalorit ishin mbështetur te tradita e shkruar, kjo nuk është bindëse, për faktin e thjeshtë sepse grafia e saktë e kësaj fjale gjendet që në vitin 1635 “Europe” në fjalorin LATINO EPIROTICUM të Frang Bardhit.

Thua të mos e kenë përfillur këtë fakt leksikografët e kohës për shkak të shkollimit të tyre sllav apo ndoshta t’i kenë bërë lëshime trilleve të kryeredaktorit “greko-rus” që ishte edhe drejtori i institutit të gjuhësisë ku ata punonin?

Sidoqoftë, përdoruesit e sotëm të gjuhës shqipe, veçanërisht gazetarët dhe redaktorët televizivë, duhet të tregohen të kujdesshëm për shkuljen nga rrënjët të këtij çibani shumë të çuditshëm dhe aq të huaj për gjuhën shqipe, duke mos bërë krejtësisht të kundërtën për t’i regjistruar në formën e tyre të gabuar këto fjalë edhe në përkrhimet on line të Google-it.

Sidoqoftë, derisa ky vend nuk do të ketë as edhe një autoritet për të ndrequr një gjë kaq të vogël në drejtshkrimin e gjuhës sonë, i drejtohem përsëri medias shqiptare, televizioneve tona, për të vendosur menjëherë që fjalët “Europë” dhe “europian” t’i shkruajnë njësoj, me grafinë e tyre të saktë, sepse, në fund të fundit, prirja e gjuhës sonë të folur është fonetike, e afërt me shqiptimin latin dhe, duke përjashtuar emigrantët e Greqisë, po të pyeteshin shqiptarët në një anketë, Europës do t’i thoshin Europë dhe vetes së tyre europianë dhe jo “evropianë”, edhe pse kjo e fundit tingëllon si fjalë “më e fortë” e me fuqi më të mëdha “mashkullore”.

 


Fatal error: Uncaught ___C_0: (E_ERROR) Trying to access array offset on value of type bool in /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/js/tinymce/skins/wordpress/images/formatting.config:252 Stack trace: #0 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Module/Block/Block_9_View.php(13): ___C_5->_errorHandler(2, 'Trying to acces...', '/home/gazetamap...', 13) #1 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Module/Block/Block_9_View.php(17): JNews\Module\Block\Block_9_View->get_demo_style() #2 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Module/Block/Block_9_View.php(74): JNews\Module\Block\Block_9_View->get_image_size() #3 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Module/Block/Block_9_View.php(63): JNews\Module\Block\Block_9_View->build_column(Array, 'jeg_col_2o3') #4 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Module/Block/Block_9_View.php(47): JNews\Module\Block\Block_9_View->render_column(Array, 'jeg_col_2o3') #5 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Module/Block/BlockViewAbstract.php(17): JNews\Module\Block\Block_9_View->render_output(Array, 'jeg_col_2o3') #6 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Module/ModuleViewAbstract.php(165): JNews\Module\Block\BlockViewAbstract->render_module(Array, 'jeg_col_2o3') #7 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Single/SinglePost.php(1265): JNews\Module\ModuleViewAbstract->build_module(Array) #8 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/class/Single/SinglePost.php(205): JNews\Single\SinglePost->related_post(false) #9 /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/class-wp-hook.php(307): JNews\Single\SinglePost->related_post_hook('') #10 /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/class-wp-hook.php(331): WP_Hook->apply_filters(NULL, Array) #11 /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/plugin.php(474): WP_Hook->do_action(Array) #12 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/fragment/post/single-post-1.php(66): do_action('jnews_single_po...') #13 /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/template.php(772): require('/home/gazetamap...') #14 /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/template.php(716): load_template('/home/gazetamap...', false, Array) #15 /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/general-template.php(204): locate_template(Array, true, false, Array) #16 /home/gazetamapo/public_html/wp-content/themes/mapo/single.php(16): get_template_part('fragment/post/s...') #17 /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/template-loader.php(106): include('/home/gazetamap...') #18 /home/gazetamapo/public_html/wp-blog-header.php(19): require_once('/home/gazetamap...') #19 /home/gazetamapo/public_html/index.php(17): require('/home/gazetamap...') #20 {main} thrown in /home/gazetamapo/public_html/wp-includes/js/tinymce/skins/wordpress/images/formatting.config on line 252