– Nuk ka asgjë më të trishtë se një varr pa emër, – i them dhe pres të lexoj një reagim në shikimin e tij të përhumbur.
Është e disata bisedë që bëj me të, pas publikimit të dokumentarit “Varret pa emer”. Nuk është rastësi. Duket sikur çdo ditë e re që agon është një shtysë për të, që të hapë këtë bisedë. Kërkon me ngulm të mësojë psenë. Pse e kam hulumtuar këtë temë? Ç’më ka grishur drejt saj?
Është i sigurt se nuk është diçka personale që më ka shtyrë. Në familjen time nuk kam asnjë “varrhumbur” dhe ai e di mirë. Në periudhën e errët të komunizmit, kur unë isha fëmijë, prej të rriturve kisha dëgjuar të thonin shpesh: “Të paktën nuk jemi varrhumbur”!
E kam kuptuar vonë, peshën e tmerrshme të kësaj të vërtete që fshihet pas këtij togfjalëshi dhe i shpjegoj “kureshtarit” se nuk është plotësisht fenomeni që më ngacmon, por ajo që shfaqet pas fenomenit.
Është imazhi që më krijon ky term: një tablo e zymtë, me një pyll të zhytur në një mjegull të dendur që s’largohet kurrë prej aty e ku njeriu endet dëshpërimisht pa u ndalur, për të gjetur një gjurmë, e për të kuptuar nga ka ardhur e ku duhet të shkojë. Nëse i duhet të ulet diku, për të medituar rreth asaj çka qenë dhe prej nga vjen, ku pikërisht, duhet të ndalet? Mjegulla dhe pylli të bërë njësh nuk e lejojnë të shohë përtej hundës së tij. Endja ne këtë mikrobotë, deri në sfilitje, si një makth që nuk mbaron kurrë, është e vetmja gjë që mund të bëjë.
Kështu e përfytyroj një person që kërkon prej dekadash varrin e humbur të gjyshërve, të babait, të djalit, vajzës, nënës apo edhe foshnjes së sapolindur. Ai s’mundet as të kërkojë ndihmë! As nuk di si dhe ku mund të kërkojë ndihmë! Ai endet në mjegull, pa mundur ta shohë kurrë horizontin dhe pa mundur as të ëndërrojë se një ditë mjegulla mund të largohet e ai do të mund ta hetojë më lehtë rrugën ku duhet të ecë…
Ia kam përsëritur disa herë, këto ditë, këtë përfytyrim “kureshtarit” dhe ai sërish pyet, pa më lënë mundësinë të kuptoj nëse e ka të qartë përfytyrimin që i përshkruaj apo jo.
Sot nuk i fola rreth kësaj tabloje. I thashë vetëm një fjali: “Asgjë nuk mund të jetë më e trishtë se një varr pa emër!”
Ndryshe nga herët e tjera, ai e kthjelloi shikimin dhe lexova në të kureshtje por edhe diçka të papërcaktuar, përtej saj.
Pse e trishtë? -tha dhe e shoqëroi pyetjen me një ngrysje vetullash.
Përfytyrimi i tablosë dhe argumentet rreth saj në ditët e shkuara, nuk e kishin imponuar asnjëherë atë vijën e thellë mes vetullave, që sapo u shfaq.
Fjalia e vetme që i thashe sot e ndryshoi katërcipërisht gjendjen e tij.
-Çfarë ka të trishtë në një varr të humbur, – ngulmoi. – Mos do të thuash makabre apo misterioze?
– Jo dua të them thjeshtë e trishtë. Në atë vend të fshehtë, të humbur, ku i vdekuri është tretur, nuk ka as një shenjë, asnjë emër, asnjë histori, as edhe një lule e vënë nga dikush për ta kujtuar, as edhe një lot mbi dheun që ka përqafuar eshtrat e tij, asnjë zhurmë hapash që shkojnë e vijnë… Ka vetëm heshtje dhe pritje…dhe një thirrje e nëndheshme, e pa zë që s’mbërrin kurrë askund. A ka gjë më të trishtë se kjo?
Po, ka! -tha ai, si me inat dhe duke i veshur zerit një ngjyrim poetik shtoi: – Janë dy varrhumbur të një familjeje që nuk arrijnë të shkëmbejnë me njëri-tjetrin atë thirrjen e nëndheshme që thua ti dhe me qëllim janë fshehur në skaje shumë larg njëri-tjetrit, që as me energjitë e përtejbotës të mos mund të përcjellin mezazhe.
-Po keni të drejtë, – i them, – por kjo nuk është e trishtë. Kjo është mizore, e mirëmenduar, e studiuar, për të mbetur përjetësisht mizore!
-Mizore dhe e patrazuar, -shtoi me një kënaqësi tashmë të shfaqur në gjithë portretin e tij. Është projektuar për të mbetur përgjithmonë kështu,- tha me vendosmëri.
– Nëse mjegulla nuk largohet nga pylli, – ia ktheva aty për aty.
– Askush s’mund ta largojë mjegullën nga ai pyll,- tha, dhe ktheu shpinën gjithë turfullimë.
Me siguri nuk do të më pyesë më kurrë për këtë temë. Mbase as nuk do të kalojë më nga kjo rrugë ku e shihja çdo mëngjes.
Dokumentari “Varret pa emër” me skenar të Admirina Peçit;
