OSBE/ODIHR kanë publikuar raportin përfundimtar për zgjedhjet parlamentare të 25 prillit në vendin tonë. Në raportin 36 faqësh, vëzhguesit theksojnë se zgjedhjet u zhvilluan në një klimë të qetë, por evidenton problemet e konstatuara para dhe gjatës fushatës elektorale, duke përmendur akuzat dhe denoncimet e partive të opozitës.
“Në zgjedhjet e 25 Prillit, votuesit mund të zgjidhnin mes kandidatëve, të cilët ishin në gjendje të bënin fushatë të lirë, në një kornizë ligjore e cila respekton liritë themelore. “Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë”, thuhet në raportin e OSBE/ODIHR.
Blerja e votave
ODIHR vëren si shqetësues dhe fenomenin e shitblerjes së votës, duke theksuar se ka patur pretendime të besueshme nga partitë politike.
“Ashtu si në zgjedhjet e mëparshme, pretendime të besueshme për blerjen e votave ishin të pranishme gjatë dhe pas fushatës, dhe hetimet filluan me një numër çështjesh. Praktikat e përhapura të blerjes së votave, siç pretendohet, mbetën një problem”, thuhet në raportin e ODIHR.
Nxjerrja e të dhënave të 900 mijë votuesve
Në gjetjet e raportit evidentohet si shqetësim nxjerrja e të dhënave personale të 900 mijë votuesve dhe ndjekja e tyre nga patronazhistët socialistë. Kjo, thotë OSBE-ODIHR, mund të dëmtojë besimin e elektoratit, përfshirë fshehtësinë e votës së tyre.
“Gjatë fushatës, u publikua një bazë të dhënash që përmban informacionin personal dhe detajet e kontakteve të rreth 900,000 shtetasve shqiptarë, që përmbajnë gjithashtu preferenca të mundshme të votimit. Partitë opozitare, Presidenti dhe shumë media kërkuan një hetim nga SPAK në keqpërdorimin e pretenduar të të dhënave personale të qytetarëve nga Partia Socialiste. Shpërndarja ose ndërthurja e paautorizuar e të dhënave personale të votuesve për qëllimet e supozuara të angazhimit demokratik mund të konsiderohet një shkelje e angazhimit për mbrojtjen e të drejtës për jetën private dhe familjare. Mund të dëmtojë besimin e elektoratit, përfshirë fshehtësinë e votës së tyre” – thuhet në raport.
Keqpërdorimi i burimeve nga partia në pushtet
Një tjetër aspekt i “kapur” nga OSBE/ODIHR në këto zgjedhje është përdorimi i aseteve publike në fuksion të partisë në pushtet. Para dhe gjatë fushatës ka patur akuza e pretendime nga opozita për investime në funksion të procesit elektoral si dhe rritjen e numrit të të punësuarve në administratën lokale e qëndrore.
“Partia në pushtet ka pasur avantazh gjatë gjithë kohës së votimeve, duke përfshirë përmes kontrollit të administratave lokale, dhe nga keqpërdorimi i burimeve administrative”. OSBE/ODIHR vëren më tej se ndaj punonjësve të administratës publike janë ushtruar presione për votën.
Në raport ceket edhe statusi i kandidatëve të pavarur. OSBE thekson se ata nuk ishin të barabartë me kandidatët e partive, pikë kjo që bie në kundërshtim me standardet ndërkombëtare.
Pjesë nga raporti
– Zgjedhjet parlamentare u mbajtën pas një marrëveshje politike përparimi të arritur në qershor 2020, e cila u pasua nga reforma zgjedhore. Zgjedhjet u zhvilluan në sfondin e vazhdimit të bisedimeve për hapjen e negociatave me BE.
– Ndryshimet në korrik 2020 në Kodin Zgjedhor u bazuan në një konsensus të gjerë politik dhe dolën nga një proces konsultativ gjithëpërfshirës, ndryshime të mëtejshme kushtetuese dhe zgjedhore të miratuara në Tetor 2020.
– 140 anëtarët e parlamentit u zgjodhën për një mandat katër-vjeçar përmes një sistemi të modifikuar së fundmi proporcional. Sistemi lejonte kandidatë të pavarur, por nuk u garanton barazi në proces, mundësi krahasuar me kandidatët e partive, në kundërshtim me standardet ndërkombëtare dhe OSBE-në.
– Në zgjedhjet e 25 Prillit, votuesit mund të zgjidhnin mes kandidatëve, të cilët ishin në gjendje të bënin fushatë të lirë, në një kornizë ligjore e cila respekton liritë themelore. Partia në pushtet nxori avantazh të rëndësishëm përmes kontrollit të administratave lokale, dhe nga keqpërdorimi i burimeve administrative.
– Pretendimet për blerjen e votave nga partitë politike u përhapën gjatë fushatës dhe një numër i lartë hetimesh u hapën në këtë drejtim. Në një numër të kufizuar të qendrave të votimit dhe numërimeve të vëzhguara, procesi ishte kryesisht transparent dhe i qetë.
– Gjatë fushatës, u publikua një bazë të dhënash që përmban informacionin personal dhe detajet e kontakteve të rreth 900,000 shtetasve shqiptarë, që përmbajnë gjithashtu preferenca të mundshme të votimit. Partitë opozitare, Presidenti dhe shumë media kërkuan një hetim nga SPAK në keqpërdorimin e pretenduar të të dhënave personale të qytetarëve nga Partia Socialiste. Shpërndarja ose ndërthurja e paautorizuar e të dhënave personale të votuesve për qëllimet e supozuara të angazhimit demokratik mund të konsiderohet një shkelje e angazhimit për mbrojtjen e të drejtës për jetën private dhe familjare. Mund të dëmtojë besimin e elektoratit, përfshirë fshehtësinë e votës së tyre.
Rekomandimet
OSBE ka përcjellë disa rekomandime me qëllim përmirësimin e procesit zgjedhor në të ardhmen. Ajo thekson se kuadri ligjor ka nevojë për rishikim të mëtejshëm përmes një procesi gjithëpërfshirës, i cili duhet të miratohet para zgjedhjeve të ardhshme.
Kuadri ligjor ka nevojë për rishikim të mëtejshëm për të adresuar në ODIHR dhe Komisionin e Venecias rekomandimet dhe një numër paqartësish dhe mospërputhjesh. Ndryshimet në ligj duhet të paraprihen nga një proces i hapur dhe gjithëpërfshirës i konsultimit dhe të miratohet para zgjedhjeve të arshshme.
Shteti duhet të garantojë të drejtën për një votë të lirë dhe të fshehtë. Çdo formë presioni për t’u zbuluar nëse dhe si njerëzit kanë votuar duhet të parandalohen.
Agjencitë e zbatimit të ligjit duhet të intensifikojnë përpjekjet për të identifikuar, hetuar dhe ndjekur penalisht çështjet e blerjes së votës. Qytetarët duhet të inkurajohen të raportojnë dhe të japin prova për çdo blerje votash ose presion.
Shqipëria duhet të sigurojë sigurinë e të dhënave personale të qytetarëve. Institucionet përkatëse duhet të hetojnë dhe sanksionojnë plotësisht çdo shkelje që ndikon në besimin e publikut në procesin zgjedhor.
Legjislacioni duhet të ndryshohet për të siguruar që mediat janë në gjendje të mbulojnë në mënyrë të pavarur aktivitetet e garuesve zme synimin për të kufizuar përdorimin e përmbajtjes së prodhuar nga partia në lajme.
Sistemi Zgjedhor
Për të respektuar parimin e mundësive të barabarta, pragu mbarëkombëtar i 1 për qind kandidatët e pavarur duhet të rishikohet.
Kuadri Ligjor
Për të garantuar sigurinë ligjore dhe administrimin efektiv të zgjedhjeve, rregullorja duhet të jetë në përputhje me legjislacionin primar dhe të miratohet në kohën e duhur.
Administrata Zgjedhore
Për të forcuar transparencën dhe për të shmangur çdo vonesë në administrimin e zgjedhjeve, KQZ-ja duhet të publikojë një kalendar zgjedhor gjithëpërfshirës me afatet përkatëse, përfshirë miratimin e akteve nënligjore, për trajnime dhe detyra logjistike.
