Është paradoksale: A nuk duhet që më i arriri të jetë i pajisur mirë që të bëjë zgjedhje që maksimizojnë kënaqësinë e jetës?
Nga Joe Pinsker, The Atlantic
Ekzistojnë tri gjëra, pasi nevojat themelore të njeriut janë të plotësuara, që literatura akademike i tregon si përbërësit e lumturisë: të kesh marrëdhënie shoqërore kuptimplota, të jesh i mirë në çdo gjë që je duke shpenzuar ditët dhe të kesh lirinë për të marrë vendime jetësore në mënyrë të pavarur.
Por kërkimi i lumturisë ka dhënë gjithashtu diçka pak më pak të qartë: Të jesh më mirë i arsimuar, më i pasur apo më i përmbushur nuk bën shumë për të parashikuar nëse dikush do të jetë i lumtur. Në fakt, kjo mund të thotë që dikush ka më pak gjasa të jetë i kënaqur me jetën.
Ky gjetje e dytë është mister që Raj Raghunathan, profesor i marketingut në Universitetin e Teksasit në McCombs School of Business të Austin, përpiqet të trajtojë në librin e tij të fundit, Nëse je aq i zgjuar, pse nuk je i lumtur? Shkrimi i Raghunathan-it bie nën kategorinë e vetë-ndihmës, por përkushtimi i tij për kërkimin shkencor shërben si çakëll për tendencat më të gjera të zhanrit.
Kohët e fundit kam folur me Raghunathan për librin e tij, dhe intervista që vijon është redaktuar dhe e përmbledhur për hir të qartësisë.
Joe Pinsker: Një nga premisat e librit tuaj është se njerëzit mund të kenë një ndjenjë të asaj që do t’i bëjë ata të lumtur, por ata i afrohen atyre gjërave në mënyra që nuk e maksimizojnë lumturinë. A mund të jepni një shembull të kësaj shkëputjeje?
Raj Raghunathan: Nëse keni nevojë për zotërim – nevojë për kompetencë – ka dy qasje të gjera që mund të merren për t’u bërë shumë të mirë në diçka. Një qasje është që të angazhohen në atë që njerëzit quajnë krahasime sociale. Kjo është, të dëshirosh të jesh më e i miri në diçka: “Unë dua të jem profesori më i mirë atje”, apo diçka të tillë.
Ka shumë probleme me këtë, por një problem i madh është se është shumë vështirë të vlerësohet. Cilat janë shifrat për gjykimin e dikujt në një dimension të caktuar? Cilat janë shifrat për të qenë profesori më i mirë? A ka të bëjë me hulumtimin, mësimin? Edhe nëse merreni vetëm me mësimdhënien, a janë vlerësimet që ju merrni nga studentët, apo është përmbajtja që ju dorëzoni në klasë, apo numri i studentëve që kalojnë një provim? Pra, është shumë vështirë të gjykohet, sepse këto shifra bëhen gjithnjë e më të paqarta, pasi një fushë bëhet më e ngushtë ose më teknike.
Pra, ajo që ndodh në përgjithësi është se njerëzit priren të gravitojnë larg paqartësisë, edhe nëse nuk janë aq të rëndësishme. Njerëzit gjykojnë profesorët më të mirë me numrin e shpërblimeve që marrin, ose pagën që ata marrin, ose llojin e shkollës ku ata janë, e cila mund të duket si një masë e mirë për të gjykuar se sa i mirë është dikush, por në të njëjtën kohë nuk është se ka lidhje me fushën në fjalë.
Dhe këto vlera përshtaten me të vërtetë shpejt. Pra, nëse merrni një rritje të madhe këtë muaj, mund të jeni të lumtur për një muaj, dy muaj, ndoshta gjashtë muaj. Por pas kësaj, do të mësoheni dhe do të doni një sukses tjetër të madh që të mbani nivelin tuaj të lumturisë. Në shumicën e njerëzve mund të shihni se kjo nuk është një burim shumë i qëndrueshëm lumturie.
Pinsker: Cila është mentaliteti tjetër?
Raghunathan: Ajo që unë rekomandoj është një qasje alternative, e cila është që të bëheni pak më të vetëdijshëm për atë në të cilën jeni me të vërtetë i aftë dhe atë që ju pëlqen të bëni. Kur nuk keni nevojë të krahasoni veten me njerëzit e tjerë, ju jeni duke u ballafaquar me gjërat që keni kënaqësi instiktive t’i bëni dhe nëse përqendroheni vetëm në atë për një kohë sa të gjatë, atëherë shanset janë shumë, shumë të larta se gjithsesi do të përparoni drejt mjeshtërisë, dhe fama dhe fuqia dhe paraja dhe gjithçka do të vijnë si një efekt anësor, në vend se diçka që ju ndiqni drejtpërdrejt në përpjekjen për të qenë superior ndaj njerëzve të tjerë.
Nëse do të ktheheshit në tri gjërat që njerëzit kanë nevojë – zotërim, përkatësi dhe autonomi – unë do të shtoja një të katërtën, pasi nevojat themelore janë përmbushur. Është qëndrimi apo botëkuptimi që sjell në jetë. Dhe kjo pikëpamje e botës mund të karakterizohet, për thjeshtësi, në një nga dy modelet: Një ekstrem është një lloj qasjeje me mendje të dobët, që fitorja ime do të vijë te humbja e dikujt tjetër, gjë që ju bën të bëni pjesë në krahasime sociale. Dhe pikëpamja tjetër është ajo që unë do ta quaja një qasje më të orientuar në bollëk, se ka vend për të gjithë që të rriten.
Pinsker: Unë kam qenë me të vërtetë i interesuar nga linja që keni ndjekur në librin tuaj midis bollëkut dhe mungesës, sepse në çast ajo më bën të mendoj për ekonominë: Ekonomia është, në shumë mënyra, studimi i gjërave që janë të pakta. A mund të flisni për proceset mendore që janë në lojë kur njerëzit mendojnë për sa i përket mungesës?
Raghunathan: Nuk po përpiqem të argumentoj në libër se mendësia e mungesës është ose e cekët ose plotësisht e padobishme. Nëse jeni kapur në një zonë lufte, nëse jeni në një zonë të varfër, nëse po luftoni për mbijetesën tuaj, nëse jeni në një sport konkurrent si boksi, mentaliteti i pamjaftueshmërisë luan një rol shumë të rëndësishëm.
Shumica prej nesh janë produkte të njerëzve që mbijetuan në atë që ishte për një kohë shumë të gjatë, në evolucionin tonë si një specie, një univers i orientuar nga mungesa. Ushqimi ishte i pakët, burimet ishin të pakta, toka pjellore ishte e pakët dhe kështu me radhë. Pra, ne kemi një tendencë shumë të vështirë për të qenë të orientuar në mungesë. Por unë mendoj se ajo që ka ndodhur me kalimin e kohës ka mundësuar që neve të mos na duhet të luftojmë për mbijetesën tonë çdo ditë.
Unë mendoj se si qënie inteligjente duhet të pranojmë se disa nga gjurmët e tendencave tona evolucionare mund të na mbajnë prapa. Nëse unë jam në një agjenci reklamash, për shembull, ose në hartimin e softuerit, ato janë llojet e fushave ku tani po tregohet në mjaft studime që ju në të vërtetë mund të performoni më mirë nëse nuk e vendosni veten nën mentalitetin e mungesës, nëse nuk shqetësoheni për rezultatet dhe shijoni procesin e bërjes së diçkaje, sesa qëllimin.
Pinsker: Meqenëse ne jemi kaq të prirur të mendojmë për sa i përket mungesës, unë jam shumë i interesuar në atë që mund të bëjmë për të nxitur dikë në një mendësi ndryshe. Një eksperiment që folët në librin tuaj zbuloi se punëtorët që morën një email të përditshëm për t’i kujtuar ata që të merrnin vendime që maksimizonin lumturinë, ishin dukshëm më të lumtur sesa ata që nuk morën emailin. A është vërtet aq e thjeshtë sa ajo lloj gjëje?
Raghunathan: Nga njëra anë, ne jemi të vendosur të përqendrohemi më shumë në gjëra negative. Por në të njëjtën kohë, ne jemi gjithashtu të gjithë të angazhuar për të kërkuar një ndjenjë lumturie dhe dëshire për të lulëzuar dhe për të qenë më të mirët që mund të jemi. Në fund të fundit, ajo që na nevojitet për të qenë e lumtur është në një nivel mjaft të thjeshtë. Ajo kërkon të bësh diçka që ju ta ndjeni kuptimplotë, që mund të përhumbni çdo ditë në të.
Kur vëzhgoni fëmijët, ata janë shumë të mirë në këtë. Ata nuk do të shpërqendrohen nga të gjithë ata shifra ekstra. Ata merren me gjëra që me të vërtetë u sjellin shumë kënaqësi. Në librin tim flas për një rast kur i morëm djalit tim një makinë të vogël mekanike kur ai ishte rreth 3 vjeç, sepse ai pa një fqinj që e kishte atë makinë. Ai lozi me makinën për rreth tri ditë. Pas kësaj ai donte të luante me kutinë në të cilën erdhi makina. Ishte vetëm një kuti. Ai nuk kishte asnjë ide se makina kushtonte më shumë, ose ishte më e vlefshme, ose më e përparuar në aspektin teknologjik. Ai merrej me kutinë sepse pa një personazh nga një shfaqje televizive të quajtur ‘Hamilton dhe derri’, i cili jetonte brenda një kutie. Ai donte ta përsëriste këtë jetë për veten e tij.
Ajo që ne po përpiqemi të bëjmë në atë studim të veçantë është të sjellim këtë fokus në vëmendjen e njerëzve. Për shembull, në vend se të ulet para televizorit, një baba mund të vendosë të luajë një lojë të vogël të bejzbollit me djalin e tij. Ajo që njerëzit mund të bëjnë ndryshon, por kur ka një kujtesë, ajo që zbulojmë është se – dhe këto janë studime të kryera me 500 punonjës të pasur, studentë universitarë – ata marrin vendime shumë të vogla, madje mund t’i quani të parëndësishëm, por ato krijojnë një jetë më të lumtur në përgjithësi. Ky kujtim i thjeshtë i përditshëm është një lloj kontrolli realiteti, i cili i vë gjërat në perspektivë për njerëzit.
Pinsker: Çfarë mendoni se ka të bëjë në lidhje me mesazhet që njerëzit marrin për atë që duhet të bëjnë për të qenë të suksesshëm në biznes që bie ndesh me këtë mentalitet? Me fjalë të tjera, a mendoni se duke punuar në rrugën tuaj deri në ndonjë shkallë profesionale kërkon të mos mendoni për sa i përket bollëkut?
Raghunathan: Daniel Pink, në librin e tij Drive, flet për atë se çka përdoret si motivues për punonjësit – ajo që ai e quan qasjen e karrotave dhe shkopinjve – tani po zëvendësohet me atë që ai e quan “Motivimi 2.0”, i cili është më shumë përpiqet kuptojë se çfarë është ajo që njerëzit me të vërtetë janë të pasionuar. Google është një kompani e njohur e madhe që përpiqet të praktikojë këtë dhe Whole Foods është një tjetër.
Unë mendoj se kemi shumë bagazhe nga mënyra se si funksiononin bizneset. Simon Sinek, në një nga librat e tij, bën argumentin se bizneset dhe rregullat me të cilat veprojnë bizneset janë të strukturuara në përputhje me atë se si ushtria përdoret për të vepruar – shumë e orientuar drejt hierarkisë dhe mungesës. Por ai flet për mënyrën se si, në të vërtetë, nëse shikoni pak më thellë në udhëheqësit më të mirë në ushtri, ata nuk tentojnë të jenë kështu. Pra, ka patur një adoptim të gabuar të një serie të caktuar të ideve bazuar në atë se si gjërat përdoreshin për të vepruar në të kaluarën, por në fakt, ajo që po del tani si një qasje shumë më e suksesshme për të bërë biznes dhe për të qenë i suksesshëm është të kesh një orientim qasjeje më të bollshëm.
Në panoramën e madhe, mesazhet e botës së biznesit janë pak shqetësues. Në shkollat e biznesit, shoh se ka një shtysë të madhe drejt përgjegjësisë sociale të korporatave dhe gjetjes së një pasioni, por në të njëjtën kohë, nëse shikoni llojet e njerëzve që ftohen të vijnë, japin pikat kryesore dhe e quajnë të parëndësishëm fokusin tonë për të përmirësuar renditjen në Businessëeek. Ne ftojmë njerëzit që kanë bërë një milion dollarë, dhe ne shikojmë në studentët që vijnë nga MBA dhe pagat që kanë.
Pinsker: Ju përmendët më parë se sa lehtë njerëzit përshtaten me ndryshimet pozitive në jetën e tyre, dhe unë jam i njohur me hulumtimin që tregojnë se fituesit e lotarisë nuk janë më të lumtur, një vit më vonë, sesa edhe ata që sapo kishin pësuar lëndime serioze. Kjo rezonon me mua: Po të më thoni përsëri në shkollë të mesme se unë do të shkruaja për një revistë, do të isha shumë i lumtur. Dhe për momentin, unë jam i lumtur në shumë mënyra, por unë ende kam shumë pasiguri dhe shqetësime të njëjta të vjetra për të ardhmen. Supozoj se është diçka që shumë të tjerë përjetojnë gjithashtu. A mund të flasësh për atë që është e nevojshme për të larguar veten nga ajo mendje?
Raghunathan: Kjo është gjendja e shumicës së njerëzve në botë, do të thosha. Ekzistojnë pritshmëri që nëse arrini diçka të caktuar, do të jeni të lumtur. Por kjo rezulton se nuk është e vërtetë. Dhe një pjesë e madhe e kësaj është për shkak të përshtatjes, por një pjesë e madhe e saj gjithashtu është që e shihni këtë mal para jush dhe doni të ngjiteni mbi të. Dhe kur ta bëni, del se ka më shumë male për t’u ngjitur.
E vetmja gjë që me të vërtetë më ka ndihmuar në këtë drejtim është një koncept që unë e quaj “ndjekje e pasionit” në libër, dhe në thelb koncepti zvogëlohet për të mos e lidhur lumturinë tuaj me arritjen e rezultateve. Arsyeja pse është e rëndësishme të mos lidhësh lumturinë me rezultatet është se rezultatet në vetvete nuk kanë një efekt të qartë pozitiv ose negativ në lumturinë tuaj. Po, ka disa rezultate – ju merrni një sëmundje vdekjeprurëse, ose fëmija juaj vdes – kjo është shumë ekstreme, por le t’i lëmë ato jashtë. Por nëse mendoni për këtë, ndarja që keni pasur me të dashurën tuaj të fëmijërisë, ose keni thyer një krah dhe keni qenë në shtratin e spitalit për dy muaj, kur ato kanë ndodhur, mund të keni ndjerë, “Oh Zot, ky është fundi e botës! Unë nuk do të shërohem kurrë prej saj. “Por del se ne jemi shumë të zotë për t’u rimëkëmbur nga ato, dhe jo vetëm në atë gjë, por ato ngjarje që menduam se ishin me të vërtetë ekstreme ishin në të vërtetë thelbësore për të na rritur dhe të për të na mësuar.
Gjithkush ka njëfarë besimi nëse do të ndodhin gjëra të mira ose do të ndodhin gjëra të këqija. Nuk ka asnjë mënyrë për të vërtetuar shkencërisht se një nga këto besime është më i saktë se një tjetër. Por nëse besoni se jeta është e mirë, do të shihni shumë dëshmi për të. Nëse mendoni se jeta është e keqe, do të shihni shumë dëshmi për të. Është diçka si një efekt placebo. Duke pasur parasysh se të gjitha këto besime janë po aq të vlefshme, pse të mos përshtatësh besimin që do të jetë më i dobishëm për ty?
Pinsker: Është bërë e qartë për mua pas leximit të librit tuaj dhe duke folur me ju se kultura amerikane, dhe ndoshta edhe kapitalizmi në përgjithësi, nuk bën shumë për të inkurajuar qasjen e bollëkut kundër qasjes së mungesës. A ekzistojnë shoqëri apo kultura që në mendjen tuaj e kanë kuptuar këtë, ose a është kështu që shoqëria pothuajse gjithmonë do të dërgojë mesazhe të caktuara, dhe individët duhet të kenë programet e tyre të kundërpërgjigjjes?
Raghunathan: Nga sipërfaqja, mund të duket sikur po them se kapitalizmi në përgjithësi nuk është shumë i mirë në promovimin e një mentaliteti të bollshëm. Por unë nuk mendoj se kjo është tërësisht e saktë. Nëse do ta thyesh kapitalizmin në dy parime shumë të rëndësishme, njëra është liria e lëvizjes së njerëzve, mendimit dhe mallrave, dhe liria e zgjedhjes. Aspekti i dytë është shpërndarja e resurseve sipas aftësive të njerëzve sesa sipas nevojave të njerëzve.
Ky parim i parë i kapitalizmit, mendoj, është i bukur, dhe unë nuk do ta lija atë. Dhe nëse ideologjia vjen me bagazhin e shpërndarjes së burimeve sipas aftësive, atëherë unë marr atë pako, sesa një paketë ku kufizoni lirinë e mendimit të njerëzve dhe çfarë lloj zgjedhjesh mund të bëjnë, edhe nëse është e kombinuar me një shpërndarje burimeve sipas nevojave të njerëzve.
Në fund të fundit, ju nuk mund t’i detyroni njerëzit të pranojnë një mendësi të bollshme. Ata do të duhet ta zgjedhin atë vetë, nëpërmjet vetë eksplorimit dhe kërkimit të shpirtit, dhe duke kërkuar në shkencë. Pastaj, disa njerëz me vetëdije arrijnë në një mënyrë më socialiste të jetesës, sipas zgjedhjes. Kjo është mënyra në të cilën unë mendoj se kjo gjë do të funksiononte më së miri.
