Shkrimtarja spanjolle Raquel Martinez e ftuar nga Botimet Toena dhe Ambasada Spanjolle, ka prezantuar romanin e saj përkthyer në gjuhën shqipe “Hije të Njëbrirëshit” në Muzeun Kombëtar. Si fituese e Çmimit Europian të Letërsisë, ky roman ka pasur njohje ndërkombëtare duke u përkthyer në shtatë gjuhë të botës
Intervistoi: Suadela Balliu
Është vizita juaj e parë në Tiranë. Ç’përshtypje ju lanë takimet me botuesit dhe lexuesit shqiptarë?
Kam pak kohë këtu- vetëm një ditë e gjysmë- dhe do të doja ta njihja më shumë gjeografikisht vendin, por mund të them me kaq sa njoha se të gjithë njerëzit me të cilët pata kontakt; botuesja, përkthyesja, lexues, gazetarë… ndjej se shqiptarët janë shumë mikpritës Kam ndjerë, ndoshta një dritë jo vetëm për kushtet atmosferike, por edhe në kuptimin metaforik shumë ngrohtësi.
A është ky libri juaj i parë i përkthyer në shqip?
Po është i pari, por me shpresë jo i fundit.
Në sa gjuhë janë përkthyer librat tuaj?
Janë përkthyer në shtatë gjuhë.
Nisur nga titulli, romani “Hija e Njëbrirëshit’ evokon një krijesë mitike, imagjinare. Pse ky titull dhe a është një arratisje nga realiteti ky libër?
Është krejt e kundërta, në fakt. Është një roman shumë realist dhe të fton më shumë për të kuptuar se çfarë ndodh rreth nesh dhe brenda nesh.
Çfarë ju shtyu ta shkruanit?
Më frymëzon jeta, përvoja, udhëtimet. Më frymëzojnë njerëzit me të cilët flas dhe ndërtoj nga pak shqetësimet, ankthet e tyre. Pra lënda e parë, është realiteti, ajo çka na ndodh si qenie njerëzore edhe pse më pas pa dyshim ka një proces krijimtarie, trillimi.
Përmendët udhëtimet. Ju vetë keni jetuar në disa shtete të Amerikës Latine. Si jeni gjendur atje? Cilat kanë qenë të ngjashmet dhe të ndryshmet me Spanjën?
Në fillim do doja të thosha se jam një njeri që nuk i kushton shumë rëndësi kufijve kombëtarë. Kështu ndjej shpesh se në të njëjtin vend gjithçka është e ndryshme dhe nëse përgjithësoj edhe pse ndajmë të njëjtën gjuhë ka këndvështrime të ndryshme dhe e ndjej të nevojshme që të përzihen, të infektohen nga njëri-tjetri. Kam pasur fatin të vizitoj shtete ku ka pasur realitete shumë dukshëm të egër ku kam mësuar shumë, sepse edhe në këtë realitet të egër që të përplaset në fytyrë ka mrekulli dhe gjëra të bukura dhe njerëz që përpiqen çdo ditë ta ndryshojnë këtë realitet. Me këtë nuk dua të them se Europa është më e mirë se vendet e Amerikës Latine, por në Meksikë për shembull, pabarazia është shumë e qartë, e dukshme. Megjithëse edhe Europa ka ende shumë punë për të bërë për të ndryshuar pabarazinë. Tani jetoj në Uruguai, që është një vend shumë i këndshëm , i cili më pëlqen dhe gjej shumë ngjashmëri me Shqipërinë. Ende ka shumë natyrë ë virgjër dhe se është në një moment ku ende mund të merren vendime në favor të një modeli zhvillimi me tipare njerëzore.
Protagonistja e romanit tuaj, Klaudia, udhëton nga Argjentina drejt Spanjës për një fillim të ri. A ka elementë autobiografikë aty?
Jo, besoj se të në të gjithë personazhet gjendet pak shkrimtarja. Përpiqem të mos shfaqem, por gjithmonë me del një gjurmë. Është e vërtetë që po përpiqet të nisë një jetë të re, por gjithaq është e vetëdijshme se është e pamundur t’ia nisësh nga zeroja. Ka vraga në trup që e kujtojnë, një shenjë në parakrah që e kujton mbi përpjekjen për vetëvrasje dhe sa herë sheh shollën e këpucës së saj ka ende baltë të kuqe të xhunglës së Misiones ku ka jetuar , të cilën nuk mund ta heqë.
Cili është mesazhi i fundmë që sjell ky roman? a ka mundësi ta rikrijojmë veten dhe t’ia nisim nga zeroja apo duhet përballur e kaluara?
Mendoj se dikush mund ta rikrijojë veten dhe ka thuajse detyrimin për t’u përpjekur të jetë më i mirë, por në të njëjtën kohë është e vërtetë se e kaluara nuk mund të fshihet. Duhet të mësojmë ta shohim me perspektivë atë që kemi qenë, për të bërë diçka që ndryshon atë që jemi.
Keni lëvruar edhe poezinë e po ashtu prozën e shkurtër. Si ka qenë kalimi drejt prozës së gjatë dhe a ka elementë të poezisë që i përfshini në prozën e gjatë?
Më pëlqen gjuha dhe poezia e megjithëse e di se romani kërkon publik më të gjerë, prapë përpiqem të fus një stil poetik në romanet e mia edhe pse kuptohet jo me të njëjtin intensitet në çdo faqe apo pjesë të tij, por përpiqem ta fus këtë stil poetik.
Jeni e njohur edhe për dy romane të tjerë: Ngjyra e Llavës dhe Boshllëqet e Kujtesës. A mund të na rrëfeni diçka më shumë rreth këtyre veprave?
Ngjyra e Llavës është një vepër që e kam shkruar kur ende nuk i kisha mbushur 30 vjeç . Ndaj ka diçka rreth kërkimit, sepse në dhjetëvjeçarin 20-30 jemi gjithnjë në kërkim të diçkaje. Ndërsa dy romanet e fundit Boshllëqet e Kujtesës dhe Hiri i Ombus i konsideroj romane më të pjekur, ku mendoj se kam grumbulluar të gjithën njohuritë dhe përvojën time.
Boshllëqet e Kujtesës është një roman që flet për mërgimin e brendshëm të një gruaje që ka jetuar në diktaturën e Frankos në Spanjë. Një grua e cila ka si qëllim të mërgojë edhe gjeografikisht nga vendi, por nuk mundet sepse është grua dhe nënë, por edhe për shkak të kushteve që e rrethojnë; një sistem maçist dhe diktatorial në natyrë, që pengonte lirinë. Ndërsa në romanin e fundit Hiri i Ombus kam përfshirë atë që i quaj katër mallkimet e kohës moderne; Shkatërrimi i mjedisit, Patriarkalizmi, Fundamentalizmi Kulturor dhe Kapitalizmi i egër apo Neoliberalizmi. Këto janë katër temat e lidhura edhe me shfrytëzimin e jashtëligjshëm të minierave dhe me pastrimin e parave, diçka aktuale që lidhet me skandalin e Panamasë dhe si një temë në sfond por që ndihet është harresa që i kemi bërë emigrantëve të luftës së Sirisë, sepse po ndodh jo shumë larg nesh por shumë pak bëjmë për ta ndryshuar këtë realitet.
Del më në pah shpirti juaj si gazetare sesa shkrimtarja fiction?
Mendoj se është përzierje. Te libri i fundit në fakt kam bërë mjaft investigim dhe ka një këndvështrim të kureshtjes së gazetares. Por arrij të dalloj se ka dy lloj gazetarie; gazetaria që bën analizën dhe ajo e raportimit. Një gazetari që për përkohshmërinë e jetës apo kohën e paktë që disponon por edhe për përpjekjet për manipulim që i bëhen gazetarisë apo servilizmit dhe shkon pak kundër me atë çka më kanë mësuar në fakultet.
A është një luftë që shkrimtarja ia bën botës së gazetarisë por edhe pabarazive në botë? A ka shkrimtarja një armë më shumë, pra atë çka nuk bën dot gazetarja e bën shkrimtarja?
Mund të bëhet njëkohësisht edhe kritikë në gazetari. Është një autor kilian i përkthyer edhe në shqip, Robert Bolanjo dhe një prej librave të tij është një nga gjërat më të mira të shkruara në spanjisht vitet e fundit është “ 2666” ka shumë kritikë ndaj gazetarisë servile dhe gazetarin e quan Çuço –që në spanjisht do të thotë një lloj qeni i vogël –por në të njëjtën kohë në këtë roman shfaqen gazetarë të tjerë që janë heronjtë, sepse nxjerrin të vërtetën edhe pse e dinë se në një vend si Meksika po të flasësh për pabarazitë dhe të drejtat e njeriut mund të të kushtojë jetën. Mendoj se në mënyrë të pavullnetshme, dhe po e kuptoj vetëm tani se në librin tim të fundit dalin në pah këto dy anë të gazetarisë.
Mbani një Doktoratë në Shkencat e Komunikimit. Sa ndihmon apo pengon bota akademike botën e shkrimtarit?
Varet nga ajo çka zgjedh. Sepse sa i përket botës akademike ajo që kam zgjedhur të bëj lidhet me bashkëpunimin ndërkombëtar dhe ma ka lehtësuar shumë dinamikën e botës dhe njëherazi më ka ndihmuar për subjektet e romaneve të mia dhe e shoh si pjesë të së njëjtës.
Kur shkruani a keni rituale apo një kohë të caktuar?
Nuk kam një zakon të përditshëm me shumë orë, sepse nuk jetoj me letërsi dhe kjo varet nga ngarkesa që kam në punë, projekte apo në universitet. Por sigurisht e detyroj veten për të lënë hapësirë për të shkruar roman sepse kërkon kohë dhe përkushtim. Me siguri pa njohjen e vlerësimet me çmime dhe botime do të kishte qenë shumë e vështirë. Çmimet nuk janë përkëdhelje e egos sime, por janë nxitje për të punuar dhe për të përmirësuar mënyrën time të të shkruarit.
I parapritë pyetjes sime, rreth rëndësisë së çmimeve , ju keni fituar edhe një prestigjioz siç është Çmimi Europian i Letërsisë, pra janë të rëndësishëm këto vlerësime për një shkrimtar?
Po, veçanërisht Çmimi Europian për Letërsinë, me mbështetjen që jep në përkthim ka bërë të mundur që libri të përkthehet në shtatë gjuhë dhe kjo mundësoi ardhjen time në Shqipëri dhe më ka bërë pjesë të një komuniteti që është më i madh se ç’ duket.
A jeni duke shkruar diçka të re aktualisht?
Po, sapo kam përfunduar Hiri i Ombus dhe po korrektoj disa gjëra të vogla. Po shkruaj një libër me tregime ku ngjarjet ndodhin në vende të ndryshme në Amerikën Latine dhe Europë, por si fill lidhës është Joga. Të gjitha temat që dalin janë lidhura me orë të jogës, profesorë të jogës ose me persona që pastrojnë sallat e jogës, si edhe një njeri që mbledh mbeturina në rrugët e Montevideos përpara një godine ku mësohet joga. Janë histori shumë të ndryshme, por i kthehem temës së pabarazisë njerëzore dhe kërkimit të vetes.
A është kërkimi i brendshëm tema më e rëndësishme që prekni në romanet tuaj?
Mendoj se është i rëndësishëm sepse nuk mund të mendosh të ndryshosh botën pa ndryshuar veten. Por ka gjithnjë një vështrim të gjerë e pa kufij se ç ‘është qenia njerëzore dhe gjithashtu në të njëjtën kohë një udhëtim i brendshëm i çdo personazhi që kërkon gjëra të ndryshme, por secili ka rrugëtimin personal në kërkim të identitetit.
Thatë që është libri i parë i përkthyer në shqip, por jo i fundit. Keni projekt konkret me botuesit shqiptarë për një libër të ri ?
Shpresoj që po dhe besoj se Toena do të botojë një prej romaneve të mi të fundit.
Hije të Njëbrirëshit
Klaudia, një gazetare e lindur në Oviedo, por rritur në Argjentinë, kthehet në Spanjë me qëllim për të filluar një jetë të re. Vendoset në Madrid dhe fillon të punojë te Njëbrirëshi. Aty njihet me Edgarin, një meksikan nga një shtresë e lartë sociale, i cili kërkon, gjithashtu, të largohet nga një e kaluar e trazuar. Ashtu si ajo qenia e trilluar që banon në imagjinatën dhe dëshirat tona, edhe protagonistët e këtij romani kalojnë përmes të njëjtit dualitet dhe jetojnë midis asaj që dëshirojnë të jenë dhe asaj që janë në të vërtetë. Hije të Njëbrirëshit – një roman mbi kuptimin e jetës, edhe nëse duhet ta nisësh atë nga e para.
