Nga Aranit Muraçi
Ngritja e Bordit të Transparencës nga qeveria me sa duket po shërben thjesht si një kosto shtesë që po ndikon në rritjen e panevojshme të çmimit të karburanteve. Shqipëria si një vend importues, ashtu si të gjitha vendet e tjera të rajonit, sigurisht që do të ishte në varësi të çmimit që luhatej në bursa dhe tregjet ndërkombëtare, çmime që po rriten me shpejtësi pas luftës në Ukrainë.
Pas rritjes së menjëhershme të çmimit, që shkoi në fillim të marsit në 260 lekë, gjë që nxiti zemërimin e qytetarëve dhe ndezi protesta, qeveria ndërhyri dhe krijoi Bordin e Transparencës, me qëllim që të vendoste periodikisht çmimet e shumicës dhe të pakicës, për të shmangur abuzimet.
Megjithë ndërhyrjen apo edhe përpjekjet për të frenuar abuzimin, çmimi i naftës sot, i caktuar nga Bordi, kapi nivelet historike të asaj që ‘parashikuan’ importuesit e hidrokarbureve. Në krahasim me fundin e muajit shkurt, nafta në vend po tregtohet gati 40% më shtrenjtë se katër muaj më parë. Rritja ka ndikuar direkt në xhepat e konsumatorëve që e blejnë atë çdo ditë për transport, ashtu sikurse edhe indirekt duke rritur produktet e tjera. Makineritë që përdoren në bujqësi punojnë me naftë, kështu që edhe produktet bujqësore po tregtohen më shtrenjtë se një vit më parë. Çmimet e karburanteve duke rritur ndjeshëm kostot e bizneseve, po reflektojnë edhe në nivelin më të lartë të inflacionit gjatë dy-tri dekadave të fundit.
Bordi i Transparencës vendosi që çmimi i naftës të rritet sot me 10 lekë të tjera, rritja e tretë radhazi, duke shkuar në 258 lekë. Ky është sërish niveli më i lartë i regjistruar ndonjëherë, duke kapur fillimin e marsit, kur nafta për pak ditë u tregtua me rreth 260 lekë. Benzina dhe gazi kanë pësuar një rënie të lehtë (benzina do të tregtohet me pakicë me 243 lekë, nga 244 lekë që ishte më parë).
Çmimi i shitjes me pakicë i nënproduktit gaz do të jetë 86 lekë/litri nga 90 lekë litri që është tregtuar më parë. Shtrenjtimi i ditëve të fundit po justifikohet me rritjen e çmimit në bursat ndërkombëtare.
Vendi ynë e tregon naftën pothuajse me çmimin që tregtohet në disa nga vendet më të zhvilluara të BE-së, përfshirë edhe Greqinë. Por këto vende kanë një standard tjetër jetese, ndërsa qeveritë kudo janë duke mbështetur konsumatorët me tarifa kompensimi, derisa të kapërcehet kriza.
Sa i përket tregjeve ndërkombëtare, ditën e sotme një fuçi naftë tregtohej për 122 dollarë, duke arritur edhe në nivelet e marsit. Vendimi i Bashkimit Evropian për të ndaluar blerjen, importin dhe transportin e naftës bruto dhe produkteve të naftës nga Rusia, edhe pse thotë se kjo nuk duhet të pengojë furnizimin për vendet e Evropës Juglindore, megjithatë vendimi ka të ngjarë t’i bëjë ato më të shtrenjta në rajonin tonë.
Në Evropën Juglindore, Bullgaria, Kroacia, Rumania dhe Serbia importojnë naftë bruto ruse, e po ashtu edhe Turqia, megjithëse pozicioni i kësaj të fundit është krejtësisht i ndryshëm. Bullgaria importon rreth 50% të naftës së saj të papërpunuar, e cila përpunohet në rafinerinë e naftës Lukoil në Burgas. Kroacia blen gaz me vakum nga Rusia, e cila është e nevojshme për prodhimin e naftës që mbulon dy të tretat e tregut vendas. Karburanti prodhohet në rafinerinë e naftës në Rijeka, e drejtuar nga një kompani në pronësi të hungarezëve.
Rumania blen 70% të naftës së saj jashtë vendit. Rusia përbën rreth 30% të importeve ose 21% të konsumit total. Serbia siguroi 20% të naftës së importuar nga Rusia vitin e kaluar, që është 15% e totalit të naftës së përpunuar. Përjashtimet nga BE iu dhanë Bullgarisë dhe Kroacisë, si dhe Republikës Çeke, Hungarisë dhe Sllovakisë. Nga këto katër vende, dy kanë marrë përjashtime nga sanksionet e BE-së. Bullgaria do të jetë në gjendje të importojë naftë dhe produkte ruse deri në fund të vitit 2024, kurse Kroacia do të jetë në gjendje të importojë gaz me vakum deri në fund të vitit 2023. Serbia kësaj radhe nuk ka marrë asnjë përjashtim si ai në paketën e katërt të sanksioneve. Në atë kohë, BE-ja lejoi kompaninë e naftës NIS të vazhdonte të importonte naftë përmes Kroacisë, rruga e saj kryesore e transportit përmes një shteti anëtar të BE-së. Me paketën e katërt, BE-ja ndaloi kompanitë vendase të bëjnë biznes me një grup tjetër firmash ruse.
Komisioni Evropian vendosi që vendet e rajonit tonë të vazhdojnë të importojnë naftë si deri tani, për një kohë të pacaktuar. Natyrisht, ata nuk do të mund ta rishesin atë dhe as produktet e prodhuara prej tij. Disa nga vendet e mbetura në rajon – Shqipëria, Bosnja, Mali i Zi, Greqia, Qiproja, Kosova, Maqedonia e Veriut, Sllovenia – nuk kanë rafineri dhe kështu nuk importojnë naftë. Ata që importojnë produkte të naftës kryesisht nuk i blejnë ato nga Rusia, por nga një vend tjetër importues dhe këtu lind edhe vështirësia e kontrollit dhe lehtësia e abuzimit.
Tregu i naftës në Evropë sigurisht që do të qetësohet, kur nafta e papërpunuar ruse të zhduket prej tij. BE importon rreth 96% të naftës bruto, nga e cila rreth 30% vjen nga Rusia. Sipas Komisionit Evropian ndalimi do të reduktojë importet ruse me dy të tretat. Nafta ruse me siguri do të shkojë në pjesë të tjera të botës, ndërsa nafta nga furnizuesit e tjerë do të përfundojë në Evropë. Vlen të theksohet se vendimi i disa ditëve më parë i BE-së do të hyjë në fuqi në fillim të dhjetorit për naftën bruto dhe në fillim të shkurtit për derivatet e naftës. Periudha e tranzicionit mund të qetësojë deri diku tregun. Shpresojmë që deri atëherë të gjejë qetësi edhe tregu shqiptar. Dhe nëse në tregjet e huaja do të vijë një ditë dhe do të ulet çmimi, nga e kaluara në vendin tonë kjo vështirë se mund të ndodhë. /Liberale.al/
