Cikël poetik nga Osip Mandelshtam
Përkthyer nga Agron Tufa
* * *
M’është dhënë ky kurm – e ç’ta bëj vallë,
të tillë të vetëm, të tillë të gjallë?
Për ngazëllim të pabujë, të rrosh e frymosh
Thomëni kë vallë t’falenderosh?
Vetë jam dhe lule, vetë dhe kopshtar,
Në burgun e botës jam vetmitar.
Mbi qelqe amshimi ra e u shtri
Frymimi im, imja ngrohtësi.
Mbi to do qëndiset një lajle e plotë,
kurrë e panjohur deri më sot.
Le t’rrjedhin çastet llurbë të nxirë –
Lajlen e shtrenjtë s’kanë për ta fshirë.
1909
_________________
“M’është dhënë ky kurm – e ç’ta bëj vallë…”. Po ai intonacion i habitur fëmijnor, i nënvizuar nga përpjekja logjike për të kuptimësuar efemerizmin e brishtë të qenies në përjetësinë e paskajtë: bota është dhënë si një serë gjigande, së jashtmi – thëllim, përbrenda – “frymimi im”, që bie mbi qelqet e përjetësisë dhe ngrin aty si një qëndismë e papërsëritshme. Kjo është poezia e parë që ka botuar O. Mandelshtami.
* * *
Vela të puthitura. Homer. Pagjumësi.
Unë listën e anive shfletova gjer në mes:
Ato krilla pale-palë, ato varganë të zes
Që mbi Helladë ngriheshin mizëri.
Si pykë kojrrillash në kufij të huaj –
Shkuma hyjnore mbi mbretnoret krenja –
Për ku lundroni ju, po të mos qe Helena,
Ç’jduhet Troj’ e vetme ju burrave akej?
Dhe det, dhe Homer…dashnia lëviz yjet.
Kush të më degjojë? Homeri, ja, nuk bzan,
Dhe deti i Zi, si martir ofshan
Dhe me gjëmim të rëndë avitet gjer te kryet.
* * *
E urrej dritën e mekur
Të yjeve të rralla…
Ngjatjeta o jermi im i vjetër, –
O kulla brinjëdala.
Dantellë, gur, të jesh,
Të jesh dhe merimangë:
Parzmën e qiellit ta kesh
Gjilpërë të hollë për plagë.
Dhe rradha ime do vijë –
Ndjej, flatrat gatiten flatrimit.
Po për ku vallë merr arrati
Shigjeta e gjallë e mendimit?
Apo udhën dhe shortin që pata
E shterr teksa kthehem vërtik;
Atje të dashuroj nuk munda,
Këtu të dashuroj – kam frikë…
* * *
Çurga e artë e mjaltit prej shishes rrodhi
Aq gjatë e mundimshëm, sa amvisa mundi të falet:
– Në pikëlloren Tauridë, ku fati na ndolli,
S’mërzitemi dhe aq, – dhe me sytë tanë përballet.
Gjithkah shërbimi i Bakusit, thua kësaj bote pritet:
Sall rojet dhe qentë – kalon, askënd nuk sheh shtigjesh –
Porsi fuçi të rënda, të paqta rrokullisen ditët:
Tej, zëra kasollesh – nuk i kupton, nuk u përgjigjesh.
Pas çajit dolëm në kopshtin e madh të kafenjtë,
Si qerpikë në dritare lëshuar – perdja e errët.
Kolonash bardhoshe hardhitë në rreshta të drejtë
Dhe derdhen qelqesh ajrore malet e fjetur.
U thashë: Rrushi gjëllon mu si betejash të ra,
Ku kalorës kaçurrelë luftojnë në rradhë kaçurrele,
Në Tauridën e gurtë – shkenca e Helladës – dhe ja
Desjatinat e arta fisnike, të ndryshkurat lehe.
Po në dhomën e bardhë, si çikrik, – qetësi’ e shtanguar.
Kundërmon uthull, bojë dhe rrush të freskët bodrumi.
E mban mend? në shtëpinë greke? gruaja gjithkujt dashuruar, –
Jo Helena, tjetra, – zot, sa gjatë ajo thuri?
Bashkë e artë, ku je ti pra, moj bashkë e artë?
Shkundulluan gjithë udhës suvalët detare n’errësirë,
Dhe, tek anijen braktis, me velat fërtele, në varkë
Kthehet Odiseu, nginjur me Kohë e Hapësirë.
1917
Tristia
Shkencën e ndarjes mirë e pata njohur
Flokëshprishur netësh ankestare.
Mbllaçiten buajt, pritja s’ka të sosur,
Të mbramen orë vigjiljesh qytetare,
Nderoj at’ rit të natës këndezore
Kur, teksa ngre të rëndën brengë rrugash –
Kundronin larg sytë përlotur prore
Dhe kuj’ e grave shkrihej këngë muzash.
Kush mund ta dijë ç’fsheh fjala – ndarje,
Dhe çfarë lamtumire ne na pret,
Ç’na parathotë këndezi tej dritarje
Kur në akropol zjarri kërcet,
Dhe në agshol të ndonjë jete të re
Kur kau përtyp prâjshëm bar e gjeth,
Përse o gjel, tellall’ i jetës së re
Mbi murin e qytetit krahët rreh?
Dhe gjej hare në t’rëndomtën tjerrje:
Kur druga sillet, boshti kërkëllin.
Kundro, karshi, porsi push mjellme
Zbathur rend Delija n’përqafim.
O, i cekët shtrat’ i jetës sonë,
O sa e mjerë gjuha ndër gëzime!
Gjithë si qëmoti, rishmi kthen gjithmonë,
Veç grim’ e njohjes ne na mbush galdime.
Shkruar qoftë: figurëz e tejdukshme
Prehet një pjate – larë deltinë,
E hapur si gëzof i një ketrushje
Përkulur sheh mbi dyll një çupëlinë.
S’e duam fallin për Erebin grek,
I grave dyll – për burrat – tunxh i gjallë.
Betejash shorti neve na hap shteg,
Atyre – vdekjen, duke shtirë fall.
1918
_______
“Tristia” – Largimit të Mandelshtamit nga Petërburgu në Moskë i paraprinte ndarja me Anna Ahmatovën, çka pasqyrohet në poezinë “Tristia”. Vargu “E hapur si gëzof i një ketrushje” – është pothuajse citat i fjalëpërfjalshëm nga një poezi e Ahmatovës, gjithshtu mbi ndarjen). Vargu i parë është nga Ovidi (“Elegji të pikëlluara”), veçanërisht I, 3, për ndarjen nga roma para syrgjynit; fjalët shkencën e ndarjes të kujtojnë “Shkencën e dashurisë” së Ovidit). Por syzheti është prej Tibulit, I, 3, nën një përkthim të lirë të Batjushkovit: ndarja me të dashurën Delija, falli i saj për një takim të sërishëm, mendimi mbi vdekjen larg saj (Erebi – mbretëria e të vdekurve) dhe ëndrra për një kthim të papritur, kur ajo, këmbëzbathur, ç’prej veglave të tjerrjes, do vrapojë t’i lëshohet n’përqafim heroit. Shtirja fall me dyll të ndërmend “Svjetllanën” e Zhukovskijt, vigjiljet – katër pjesët e natës) – të ndërmend Brjusovin, klithma këndezore, shenjë që u jepet dashnorëve të ndahen, – reminishencë nga “Elegjitë e dashurisë” të Ovidit, dhe e premtuara jetë e re – nga Dante; rrotullimi i drugës – simbolizon mendimin kryesor rrethqarkullimin e kohës (kthimi i përjetshëm) i përsëritjeve dhe njohjeve.
* * *
Për burrninë zamadhe të shekujve që vijnë,
Për fisin e naltë njerëzor,
Pa kupë më lanë në gostinë e etërve,
Pa gazin, pa nderin burrnor.
Mbi shpinë më sulet shekulli i ujkut,
Por ujk për nga gjaku nuk jam:
Ngjeshmë si shapkë në mëngën e xhupit
Të stepave me afsh siberian.
Që mos t’shoh frikën, as llurbën vrastare,
As eshtrat përgjakur koçive;
Që natën ta zbardhin dhelprat polare
Me hiret e tyre primitive, –
Më shpjer pra menatë, ku rrjedh Jenisej
Ku pisha mbërrin gjer tek yjtë.
Se ujk nuk jam për nga gjaku në dej
Dhe veç i barabarti më mbyt.
* * *
Lahesha oborrit një ndajnatë –
qielli prushëronte yjet-shpuzë.
Rrezj’ e ylltë – si kripa në sëpatë,
Ngrinte vozëz mbushur buzë për buzë.
Mbyllur kudo portatt çdo shtëpi,
Toka kish ndërgjegje egërshane.
M’i pastër se pëlhura pa një vijë,
Zor të gjesh taban kund kësoane.
Ylli shkrin në vozë, si kokërr loti.
Uji nxin ngyjrash të skëtershme,
M’i pastër se vdekja, m’i njelmë se kobi,
Toka më reale, më e tmerrshme.
* * *
Askujt mos ia thuaj, askujt.
Ç’ke parë, mos e ndërmend –
As zogun, as plakën, as burgun
dhe as tjetër gjësend.
Ndryshe të pllakos tinëz
buzësh po e nxorre –
që në ferk të dritës
Drith,’ e lehtë halore.
Do kujtosh grethin në daça,
Lapsat mitare purpur,
apo boronicat e zjarrta
Qës’i ke mbledhë kurrë.
* * *
Ngase duart e tua s’munda t’i mbaj në besë,
Ngase t’brishtat buzë të njelmëta tradhëtova qëkuri –
Në akropolin e fjetur duhet agsholin të pres.
Sa i urrej të lashtat ngrehina kutërbuese prej druri!
Burrat akej shalojnë me ngut kuajtë n’errësirë,
Me sharra dhëmbaçe gërryejnë muret-guackë.
Gjaku s’i ndal më aspak poterë as mënxyrë
dhe s’ka për ty më as emër, as tingull, as maskë.
Si munda t’mendoj që u ktheve, si kam guxuar?
Dhe pse u ndava teje para kohe aq lehtë.
Ende nuk është mpiksur terri, gjeli s’ka kënduar,
Ende nuk është ngulur në dru sëpata e nxehtë.
S sumbull e tejdukshme loti rrodhi muresh rrëshira,
Dhe brinjët e drunjta i ndjeu qyteti sakaq.
Por plasi gajku në shkallë me shkulme, drithëtira,
Dhe burrave tre herë vegimi joshës iu shfaq.
Ku është Troj’ e dashtun? E vashavet shpia mbretnore?
E larta folezë e Priamëve rrënuar do jetë në themel.
Por bien si shi i thatë prej druri shigjetat mizore
Dhe të tjera shigjeta mbijnë në tokë si zabel.
Të mbramit yll i fiket pa bëza fitil’ i avashtë,
Dhe agu, dallëndyshë e irnosun, dritores do trokasë,
Dhe dita, e ngathët, si buell shpërgjumur në kashtë,
Mullarësh të ashpër, prej gjumit të prajtë do të shkasë.
1920